Topics:

ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΕΡΒΙΑ: Ποίημα Ανάμεσα στις Δαμασκηνιές

Εξερευνήστε τα μυστικά της Άγνωστης Σερβίας Ονειροπόλος είναι αυτός που βρίσκει μόνος του το μονοπάτι, ακολουθώντας το αχνό φως της Πανσελήνου. Η δυστυχία του είναι πως βλέπει την αυγή μόνος του πριν από τους άλλους....

ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΕΡΒΙΑ: Ποίημα Ανάμεσα στις Δαμασκηνιές

Εξερευνήστε τα μυστικά της Άγνωστης Σερβίας

Ονειροπόλος είναι αυτός που βρίσκει μόνος του το μονοπάτι, ακολουθώντας το αχνό φως της Πανσελήνου. Η δυστυχία του είναι πως βλέπει την αυγή μόνος του πριν από τους άλλους. Αυτό συνέβη και με τη Χερσόνησο του Αίμου, τα Βαλκάνια, που πρώτα απ’ όλους στην Ευρώπη είδαν το φως του ανθρώπινου πολιτισμού, δημιούργησαν τους παλαιότερους πολιτισμούς στη γηραιά ήπειρο, αλλά κατάντησαν στο τέλος ένα επικίνδυνο μέρος για να γεννηθεί κανείς. Οι λαοί των Βαλκανίων πέρασαν μέσα από το αδυσώπητο καμίνι της Ιστορίας και επιβίωσαν, με τραύματα ωστόσο πολλά, αλλά και με τη φήμη των ανυπότακτων. Για να επιβιώσουν οι Βαλκάνιοι έκαναν συχνά την καρδιά τους “πέτρα”, ώστε να μην υπάρχει αδύναμο σημείο στην πανοπλία τους. Από κάτω όμως υπέβοσκε πάντα μια ένταση συναισθημάτων με τεράστια ζωογόνο δύναμη.

Τα Βαλκάνια είναι μια μυστηριώδης, ανησυχαστική, ομιχλώδης και αδάμαστη επικράτεια μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Το παρελθόν τους είναι μια τρύπα μέσα στην ομίχλη από την οποία μπορείς να δεις, να γευτείς και να κρυφοκοιτάξεις στην Ιστορία. Είναι ένα περίτεχνο σύνολο από απρόσμενες προσμείξεις, φτιαγμένο από ετερόκλητα υλικά που δένουν σε μια αρμονική δυσαρμονία. Στα Βαλκάνια υπάρχει ένα είδος θεϊκής αταξίας με μια αρμονική παράθεση ετερογενών στοιχείων.

Εδώ το οξυγόνο της Δύσης διαποτίζει την εξουθενωτική αφηρημένη λογική της Ανατολής και οι ζωώδεις μυρωδιές ανακατεύονται με εκλεπτυσμένα αρώματα. “Οι Βαλκάνιοι ζουν με το ένα πόδι τους στην άσφαλτο και το άλλο ακόμα χωμένο στη χωριάτικη λάσπη” γράφει χαρακτηριστικά ο Έμιρ Κούστουριτσα στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο “Κι Εγώ που Είμαι σ’ αυτή την Ιστορία”;

Οι ακλόνητες συνήθειες της παράδοσης αντιπαρατίθενται με την αδιάκοπη ροή της ζωής καθώς και με το απερίσκεπτο φλερτ με τον εκσυγχρονισμό και τον καταναλωτισμό. Συχνά το Τώρα οπισθοδρομεί ξαφνικά στο παρελθόν και η ανάκληση της μνήμης γίνεται προβολή στο μέλλον. Η ανάκληση των αρχαίων μύθων, των μεσαιωνικών θρύλων και των λησμονημένων στοιχείων της παράδοσης, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα στοιχειωμένης περιοχής,

Όμως οι στοιχειωμένες περιοχές είναι ταυτόχρονα και επωαστήρια ιδεών, δημιουργώντας ποταμούς συνείδησης και άφθονο Φαντασιακό στους βαλκανικούς λαούς. Γι’ αυτό και στα Βαλκάνια το “ξύσιμο” στους αστικούς θρύλους σπάνια αποδεικνύεται λανθασμένο. Ωστόσο το μόνο αποκλειστικά δικό μας, ιδιωτικό και καλοφυλαγμένο, είναι οι ψευδαισθήσεις μας. Κι ανάμεσα στους Βαλκάνιους, όπου ο καθημερινός αγώνας επιβίωσης ξεκινά με μνημειώδη επικινδυνότητα, οι ψευδαισθήσεις είναι το πιο συνηθισμένο “ναρκωτικό”.

Η Ελλάδα είναι ο τελευταίος σταθμός της Ευρώπης, όπου τα Βαλκάνια αρχίζουν να διαλύονται εντελώς και να αποσυντίθενται στην Ανατολή και τη Μεσόγειο. Είναι ένα αναλογικά άψογο, ατμοσφαιρικό δείγμα Ανατολής και Δύσης. Η χώρα μας συνοψίζει τα Βαλκάνια, στη μεσογειακή τους διάσταση, και γειτνιάζει με τα κουραστικά κι επικίνδυνα μίση της Μέσης Ανατολής. Ωστόσο οι Έλληνες είναι παντρεμένοι με την Ανατολή. Η Δύση είναι απλά η ερωμένη τους, τους διεγείρει και τους γοητεύει, αλλά η σχέση τους μαζί της είναι επιφανειακή κι επεισοδιακή.

Πέρα από την Ανατολή και τη Δύση τα Βαλκάνια είναι για τοuς Έλληνες η μάνα τους, το μόνιμο αγκυροβόλιο τους στο “μαλακό υπογάστριο” της Ευρώπης. Σε αντίθεση με τους Δυτικούς, που δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα Βαλκάνια καθώς χρησιμοποιούν μόνον στερεότυπα, λογική και ψυχρές στατιστικές, οι Έλληνες τα καταφέρνουν καλύτερα χρησιμοποιώντας και τη μέθη των συναισθημάτων, τα πέπλα της μεταφυσικής και τη γοητεία του ανορθολογισμού και του φαντασιακού.

Βαθιά μέσα στη βαλκανική ενδοχώρα, μακριά από τους καταπραϋντικούς ανέμους του Αιγαίου, υπάρχει μια χώρα που λέγεται Σερβία και είναι ίσως η πιο παράξενη και η πιο ενδιαφέρουσα για τους Έλληνες. Δεν είναι μόνον το γεγονός ότι υπάρχουν ισχυροί ιστορικοί, γεωπολιτικοί, θρησκευτικοί, πολιτιστικοί και συναισθηματικοί δεσμοί, ανάμεσα στους Έλληνες και στους Σέρβους, ομόδοξους και παραδοσιακά συμμάχους. Το σημαντικότερο είναι ότι αυτές οι δυο βαλκανικές χώρες είναι εκ φύσεως τόσο διαφορετικές, που γι’ αυτό το λόγο έλκονται ακαταμάχητα!

Η Σερβία είναι ηπειρωτική χώρα, ενώ η Ελλάδα μεσογειακή, με διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες. Η Ελλάδα είναι φιλοδυτική χώρα, στραμμένη προς τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον, ενώ η Σερβία φιλορωσική, κοιτώντας μονίμως προς τη Μόσχα. Οι Σέρβοι παραδοσιακά είναι κυρίως αγρότες, κτηνοτρόφοι, βιομηχανικοί εργάτες και πολεμιστές, ενώ οι Έλληνες ναυτικοί, έμποροι, επιχειρηματίες και λόγιοι. Οι Σέρβοι διαπρέπουν συνήθως στα σπορ και στις τέχνες, ενώ οι Έλληνες στην επιχειρηματικότητα και στις επιστήμες.

Οι Σέρβοι είναι σχετικά νέος λαός στα Βαλκάνια, ενώ οι Έλληνες είναι κληρονόμοι ενός πανάρχαιου πολιτισμού. Οι Σέρβοι ανήκουν στη σλαβική οικογένεια κι έχουν τουλάχιστον δέκα συγγενικά έθνη, ενώ οι Έλληνες είναι “έθνος ανάδελφον”. Οι Σέρβοι δεν έχουν μεγάλη εμπειρία δημοκρατίας και επί μισό αιώνα ζούσαν υπό το καθεστώς ενός “αιρετικού” κομμουνισμού, ενώ οι Έλληνες γέννησαν τη Δημοκρατία και από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους ο ελληνικός λαός έδωσε πολλούς αγώνες για να υπερασπιστεί τις δημοκρατικές του αξίες.

Η Σερβία αποτελεί, λοιπόν, το βαλκανικό αντίστροφο της Ελλάδας και αυτός είναι ένας ακόμη λόγος, που πολλαπλασιάζει την περιέργεια μας γι’ αυτήν. Επιπλέον, αυτή η βαλκανική χώρα είχε γίνει κατά τη δεκαετία του 1990 η “αγαπημένη” των δελτίων ειδήσεων, εξαιτίας των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, όταν οι Σέρβοι δαιμονοποιήθηκαν από τα Δυτικά μέσα μαζικής επικοινωνίας ως οι “Κακοί” της ιστορίας.

Αντίστοιχα, μετά το 2010 και την Κρίση του ελληνικού χρέους, η Ελλάδα ήταν αυτή που έγινε η “αγαπημένη” των παγκόσμιων δελτίων ειδήσεων, απειλούμενη συνεχώς από χρεοκοπία και Grexit, ενώ ο ελληνικός λαός δυσφημίστηκε ως “τεμπέλης”, ανοργάνωτος και ανεπίδεκτος μαθήσεως. Οι συγκρίσεις της πρόσφατης ιστορίας των δύο χωρών και των λαών τους είναι χρήσιμες από κάθε άποψη για να καταλάβει κανείς το πως τα παγκόσμια κέντρα εξουσίας αντιμετωπίζουν δύο βαλκανικούς λαούς, δηλαδή ως εξιλαστήρια θύματα και πειραματόζωα. Βέβαια η Ελλάδα δεν βομβαρδίστηκε, όπως η Σερβία, αλλά υπέστη μια τέτοιας κλίμακας οικονομική καταστροφή, λόγω της εφαρμογής αδιέξοδων προγραμμάτων υπερλιτότητας, που συνήθως είναι αποτέλεσμα πολεμικών συγκρούσεων.

Από την πλευρά της η Σερβία είναι μια τραγική και ταυτόχρονα μια κομβική βαλκανική χώρα που βρίσκεται σ’ ένα από τα μεγαλύτερα γεωπολιτικά “τεκτονικά ρήγματα” της ευρωπαϊκής ηπείρου. Βρίσκεται ακριβώς πάνω στο επικίνδυνο “σημείο επαφής” Δύσης και Ανατολής, Καθολικισμού και Ορθοδοξίας, και –παλιότερα– Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συνεχής κίνηση αυτών των τεράστιων “γεωπολιτικών τεκτονικών πλακών” έδινε πολύ συχνά πολέμους και η Σερβία βρίσκονταν, σχεδόν πάντα, στο επίκεντρο τους. Ή ήταν η αφορμή τους. Γι’ αυτό και η Σερβία παράγει περισσότερη Ιστορία απ’ όση μπορεί να καταναλώσει. Και γι’ αυτό είναι κι ένας τόπος που εκλύει πολλή ενέργεια, πολλά μυστήρια, τα οποία αποτελούν μια ακαταμάχητη πρόκληση στους Έλληνες αναγνώστες και ερευνητές, για να τα μελετήσουν και να τα εξερευνήσουν.

Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας φιλοδοξεί να συμβάλει μ’ έναν δικό του, ιδιαίτερο κι “αιρετικό” τρόπο, στην ελληνική Βαλκανολογία και Σερβολογία. Αποτελεί έναν ιδιάζοντα “διανοητικό χάρτη”, κατασκευασμένο από δύο Βαλκάνιους συγγραφείς –ο υπογράφων και η Μίλιτσα Κοσάνοβιτς– με διαφορετική εθνική καταγωγή αλλά και κοσμοθέαση, ο οποίος ταξιδεύει τον αναγνώστη, ορθολογικά και μεταφυσικά, στο πολυσύνθετο σύμπαν της Σερβίας. Εκφράζει την “αρσενική” και τη “θηλυκή” όψη των Βαλκανίων.

Δεν αντιλαμβάνεται τα Βαλκάνια και τη Σερβία ασπρόμαυρα και αποσπασματικά, αλλά πολύχρωμα και συνθετικά. Στις σελίδες του παρελαύνουν θέματα άγνωστης ιστορίας, ανθρωπογεωγραφίας, επιστήμης, ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, λαογραφίας, μεταφυσικής, παραδοξολογίας, θρύλοι και παραδόσεις της Σερβίας. Ιστορίες για βρυκόλακες και θαύματα, μυστήρια και παράξενες παραδόσεις, μαζί με Ιερή Γεωγραφία, τόπους δύναμης και αστικούς θρύλους (Urban Legends).

Η ιστορία και η γεωπολιτική μαζί με τη μεταφυσική και την παραδοξολογία. Το ορθολογικό μαζί με το φαντασιακό. Κοντολογίς είναι ένας εξερευνητικός έντυπος οδηγός για την πραγματική και την ονειρική Σερβία. Αποτελεί απόσταγμα πολύχρονης μελέτης και βιωμάτων των δύο συγγραφέων του πάνω στα βαλκανικά, γιουγκοσλαβικά και σερβικά ζητήματα. Οι συγγραφείς του δεν ταξίδεψαν μονάχα βιβλιογραφικά, μέσα από τις έρευνες και τις σκέψεις άλλων συγγραφέων. Δεν κατέφυγαν στην “ξενοδοχειακή δημοσιογραφία”, που το μόνο που αυξάνει είναι τη διανοητική μόλυνση και τα στερεότυπα.

Ταξίδεψαν πάρα πολλά χρόνια και συνεχώς στο χώρο αλλά και στο εσωτερικό σύμπαν της Σερβίας. Διέσχισαν μεγάλα τμήματα της χώρας και βίωσαν τις εμπειρίες, τις αγωνίες αλλά και τα όνειρα των κατοίκων της. Έζησαν στις πόλεις και στα χωριά της Σερβίας. Ειδικά στη σέρβικη ύπαιθρο, που είναι ένα αληθινό “Ποίημα Ανάμεσα στις Δαμασκηνιές”.

Το βιβλίο αυτό, όπως προανέφερα, γράφτηκε από δύο συγγραφείς, με διαφορετική εθνική καταγωγή και, συνεπώς, διαφορετική -αναγκαστικά- προσέγγιση του θέματος. Η ελληνική και σερβική αντίστοιχα καταγωγή των δύο συγγραφέων επιτρέπει τη θέαση της Άγνωστης Σερβίας μέσα από δύο οπτικές γωνίες, χωρίς ωστόσο να είναι ευδιάκριτα τα όρια της αντικειμενικότητας και της υποκειμενικότητάς τους.

Εκείνο που έχει, όμως, σημασία είναι η προσπάθεια και των δύο συγγραφέων να συνδυάσουν τα πλεονεκτήματα, που παρέχουν οι διαφορετικές εθνικές καταγωγές τους, ώστε το αποτέλεσμα να είναι όσο γίνεται πιο πλουραλιστικό κι ενδιαφέρον. Πρέπει να ομολογήσω ότι, προσωπικά, προσέγγισα την Άγνωστη Σερβία ως κάτι το “εξωτικό” και ταυτόχρονα με μια διάθεση “ψυχρής” κριτικής εξ αποστάσεως, χωρίς ωστόσο να αποφεύγω τις συναισθηματικές εμπλοκές για μια χώρα που από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 θεωρώ δεύτερη πατρίδα μου.

Αντίθετα η Μίλιτσα Κοσάνοβιτς προσέγγισε την Άγνωστη Σερβία, όπως είναι άλλωστε φυσικό εφόσον πρόκειται για τη δική πατρίδα της, πιο συναισθηματικά και πιο εσωτερικά. Το αποτέλεσμα του συνδυασμού μας ελπίζουμε να το βρείτε ενδιαφέρον και να ταξιδέψετε, έστω και με τη φαντασία σας, σε μια άλλη Σερβία. Ακολουθείστε μας λοιπόν σε μια περιήγηση στην Άγνωστη Σερβία, αφήνοντας έστω για λίγο τις προκαταλήψεις σας στην άκρη, αφήνοντας όμως ταυτόχρονα τη φαντασία σας να ταξιδέψει μαζί μας.

@Γιώργος Στάμκος / ερευνητής, συγγραφέας και εκδότης των περιοδικών ZENITH & STRANGE

Απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου «Άγνωστη Σερβία» του Γιώργου Στάμκου και της Μίλιτσα Κοσάνοβιτς

***

unknown-serbia-booka
“Οι γέφυρες μας έχουν ψυχή, εσείς δεν έχετε”
Σύνθημα γραμμένο σε γέφυρα του Βελιγραδίου
κατά τη διάρκεια των Νατοϊκών βομβαρδισμών την άνοιξη του 1999

ΑΓΝΩΣΤΗ ΣΕΡΒΙΑ
Γιώργος Στάμκος, Μίλιτσα Κοσάνοβιτς

ΙΕΡΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ # ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΔΟΥΝΑΒΗ # ΟΙ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΤΗΣ ΒΟΣΝΙΑΣ # ΥΠΟΓΕΙΟ ΒΕΛΙΓΡΑΔΙ # Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥLEPENSKI VIR # ΦΕΣΤΙΒΑΛ GUCA # ТО ПАРАΞΕΝΟ ΧΩΡΙΟ ΤΟΥ ΚΟΥΣΤΟΥΡΙΤΣΑ # ΚΡΑΪΠΟΥΤΑΣΙ # Η ΚΡΥΦΗ ΖΩΗ ΤΟΥ ΚΑΡΑΖΙΤΣ # ΝΙΚΟΛΑ ΤΕΣΛΑ # ΜΙΛΕΒΑ ΜΑΡΙΤΣ-ΑΪΝΣΤΑΪΝ # ΜΙΛΟΥΤΙΝ ΜΙΛΑΝΚΟΒΙΤΣ # ΑΡΤΑΝ (RTANJ): ΤΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΒΟΥΝΟ # LIBERLAND: ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟ ΝΗΣΙ-ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΟ ΔΟΥΝΑΒΗ # ΟΙ ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΡΕΜΝΑ # ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΤΟΥ ΔΙΑΒΟΛΟΥ # ΤΟ ΣΕΡΒΙΚΟ “ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ” # ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟ ΚΟΣΟΒΟ # ΕΠΟΥΡΑΝΙΑ ΣΕΡΒΙΑ (ΝEBESKA SRBIJA) # ΒΑΜΠΙΡ, ΒΟΥΚΟΝΤΛΑΚ ΚΑΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ # ΜΟΡΑ # ΣΛΑΒΙΚΟΣ ΠΑΓΑΝΙΣΜΟΣ # ΒΕΝΤΕΤΕΣ ΣΤΟ ΑΝΥΠΟΤΑΚΤΟ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΟ # ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΒΟΪΝΟΝΤΙΝΑ # ΝΟΒΙ ΣΑΝΤ: Η ΣΕΡΒΙΚΗ “ΑΘΗΝΑ” # ΠΑΡΑΞΕΝΕΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗ ΒΟΪΒΟΝΤΙΝΑ # Ο “ΠΥΡΓΟΣ ΤΩΝ ΚΡΑΝΙΩΝ” ΣΤΗ ΝΙΣ # ΣΟΥΜΑΝΤΙΑ: Η “ΤΟΣΚΑΝΗ” ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ # ΤΟ ΜΑΥΣΩΛΕΙΟ ΤΩΝ ΚΑΡΑΤΖΟΡΤΖΕΒΙΤΣ # ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΣΕΡΒΙΑΣ # ΣΛΙΒΟΒΙΤΣΑ ΚΑΙ ΣΑΪΚΑΤΣΑ # ΚΡΑΓΚΟΥΓΙΕΒΑΤΣ: ΤΟ “ΜΑΝΤΣΕΣΤΕΡ” ΤΗΣ ΣΕΡΒΙΑΣ # ΣΕΡΒΙΚΗ ΣΥΝΩΜΟΣΙΟΛΟΓΙΑ # ΣΕΡΒΙΚΗ ΝΕΚΡΟΦΙΛΙΑ # ΒΑΜΠΙΡ-ΜΙΛΟΣΕΒΙΤΣ # ΒΛΑΧΙΚΗ ΜΑΓΕΙΑ # ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΒΟΤΑΝΑ # ΙΑΜΑΤΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ # ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ # Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ “ΣΕΡΒΟΣ ΝΤΑΛΙ” # ΙΒΟ ΑΝΤΡΙΤΣ ΚΑΙ ΤΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΟΥ ΔΡΙΝΟΥ # ΒΟΓΟΜΙΛΙΚΕΣ ΝΕΚΡΟΠΟΛΕΙΣ # ΠΑΡΑΞΕΝΟΙ ΣΕΡΒΟΙ # YUGONOSTALGIA # ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΕΝΗ ΣΕΡΒΙΑ