Από το κατάστρωμα ενός πλοίου για τις Κυκλάδες μέχρι τα παραδοσιακά καφενεία και του πιο απομακρυσμένου ελληνικού χωριού μπορεί κάποιος να συναντήσει δύο ανθρώπους, γυναίκες ή άντρες οποιασδήποτε ηλικίας να παίζουν τάβλι. Για αιώνες, στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου οι άντρες έπαιζαν το ίδιο παιχνίδι με τις ώρες. Σε ατάκτως τοποθετημένα τραπέζια με τα φλιτζάνια του καφέ να βρίσκονται δίπλα τους, άφηναν τον ήχο της κάθε ζαριάς να ρυθμίζει την κουβέντα τους.
Το τάβλι είναι επιτραπέζιο παιχνίδι για δύο παίκτες, παραλλαγή του οποίου είναι το δυτικό τάβλι (backgammon). Κάθε παίκτης κατέχει 15 πούλια, που κινούνται σε ειδικό ταμπλό σύμφωνα με τα αποτελέσματα δυο ζαριών. Σκοπός του κάθε παίκτη είναι να μαζέψει πρώτος όλα τα πούλια από το ταμπλό. Ο παίκτης που ολοκληρώνει πρώτος το μάζεμα είναι κι ο νικητής. Το τάβλι είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην Ελλάδα και στην Κύπρο και παίζεται από ανθρώπους κάθε ηλικίας και έχει συνδεθεί με τα καφενεία και τις καφετέριες.
Το ταμπλό του ταβλιού χωρίζεται σε τέσσερις περιοχές (τεταρτημόρια) με κάθε περιοχή να περιλαμβάνει έξι θέσεις. Συνολικά, δηλαδή, έχουμε ένα ταμπλό 24 θέσεων. Κάθε παίκτης έχει μια περιοχή εκκίνησης και η απέναντί της περιοχή είναι η περιοχή μαζέματος του παίκτη. Τα πούλια του παίκτη κινούνται κυκλικά (ωρολογιακά ή αντι-ωρολογιακά) από την περιοχή εκκίνησης προς την περιοχή μαζέματος. Όταν ένας παίκτης έχει όλα του τα πούλια στην περιοχή μαζέματος του, επιτρέπεται να ξεκινήσει το μάζεμα.
Ο Δημήτρης Κεχαΐδης έγραψε το έργο ‘Το Τάβλι’, το οποίο παρουσιάστηκε το 1975 στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας.
Στην σύγχρονη Ελλάδα, το τάβλι ως επιτραπέζιο παιχνίδι, σύμφωνα με την με αριθμό 10703/1947 Απόφαση του Υπουργού Δημόσιας Τάξης, έχει συμπεριληφθεί στα “τεχνικά παίγνια”. Η χρήση του επιτρέπεται ελεύθερα σε δημόσιους χώρους, (καφενεία, λέσχες κ.λπ.), πλην όμως η διάθεση αυτού επαφίεται στην κρίση του εκάστοτε υπεύθυνου του χώρου επειδή καθίσταται συχνά θορυβώδες.
Τρία βασικά παιχνίδια του ταβλιού υπάρχουν
Οι Πόρτες (του οποίου η παραλλαγή με κύβο διπλασιασμού αντιστοιχεί στο δυτικό ή αγωνιστικό τάβλι ‘backgammon”), το Πλακωτό και το Φεύγα (ή Μουλτεζίμ). Επίσης υπάρχει μεγάλη ποικιλία άλλων παιχνιδιών και παραλλαγών όπως το Γκιούλ (το οποίο σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας θεωρείται επίσης βασικό), το Ασσόδυο, κ.ά.
Σχετικά με την τύχη, το ζάρι αποτελεί έναν παράγοντα που μπορεί να ευνοήσει τον έναν ή τον άλλο παίκτη και γι’ αυτό το τάβλι θεωρείται παιχνίδι τεχνικό αλλά και τυχερό. Από τα τρία βασικά παιχνίδια, οι Πόρτες θεωρείται πως έχουν το μικρότερο ποσοστό τύχης, με λίγο πιο τυχερό το Πλακωτό. Το Φεύγα έχει τον μεγαλύτερο παράγοντα τύχης ενώ το Γκιούλ είναι καθαρά τυχερό παιχνίδι κι όχι τεχνικό.
Σχετικά με το είδος των τεχνικών απαιτήσεων, οι Πόρτες θεωρούνται πολύ πλούσιες σε στρατηγικές όσο και τακτικές. Είναι δε το μόνο παιχνίδι που έχει πλήρως αναλυθεί με την βοήθεια των υπολογιστών. Το Πλακωτό είναι εξαιρετικά στρατηγικό παιχνίδι αλλά, όπως και το απλούστερο, Φεύγα δεν έχει αναλυθεί επαρκώς ώστε να γίνει γνωστό το εύρος των στρατηγικών και τακτικών που απαιτούνται.
Για τους παίκτες ο ενθουσιασμός ενός παιχνιδιού που σε μερικές περιπτώσεις απαιτεί και στρατηγική, είναι αλληλένδετος με την ευχαρίστηση της κοινωνικής επαφής με κάποιους φίλους. Κάπως έτσι διαδόθηκε το τάβλι που ξεκίνησε στην Συρία, το Ιράν και το Ιράκ, χώρες που αντιστοιχούν στην αρχαία Μεσοποταμία, 5000 χρόνια πριν. Ας πάρουμε την ιστορία απο την αρχή.
Το τάβλι στην αρχαιότητα.
Το τάβλι είναι ίσως το αρχαιότερο παιχνίδι που επιζεί μέχρι και τις ημέρες μας, αφού η πρώτη του εμφάνιση μαρτυρείται στη Μεσοποταμία, την περίοδο περίπου 2900 με 1800 π.κ.ε. Ο Άγγλος αρχαιολόγος Σερ Λέοναρντ Γούλεϋ ανακάλυψε κατά την διάρκεια ανασκαφών στην Ουρ της Χαλδαίας ένα στολισμένο ταμπλό παιχνιδιού, το οποίο φαίνεται πως είναι το αρχαιότερο ταμπλό τάβλι.
Η πιο παλιά ανακάλυψη ταμπλό τάβλι έγινε από τον Άγγλο αρχαιολόγο Σερ Λέοναρντ Γούλεϋ κατά την διάρκεια ανασκαφών στην Ουρ της Χαλδαίας.
Το παλαιότερο επιτραπέζιο παιγνίδι στον κόσμο μαζί με τα 60 κομμάτια που το αποτελούσαν βρέθηκε κατά την διάρκεια ανασκαφών στα ερείπια της “καμμένης πόλης” στην επαρχία Sistan-Baluchistan του νοτιοανατολικού Ιράν.
Ιρανοί αρχαιολόγοι που εργάζονται στις ανασκαφές υποστηρίζουν ότι το επιτραπέζιο παιγνίδι που ανακάλυψαν είναι ένας από τους προγόνους του ταβλιού. Μάλιστα η ηλικία του υπολογίζεται τουλάχιστον 100-200 χρόνια αρχαιότερη από το βασιλικό παιγνίδι της Ουρ. Αυτό το κάνει να είναι το αρχαιότερο επιτραπέζιο παιγνίδι που έχει βρεθεί. Το παιγνίδι έχει έναν ορθογώνιο άβακα φτιαγμένο από ελεφαντόδοντο μάλλον Ινδικής καταγωγής και είναι διακοσμημένο με ένα σχέδιο φιδιού που το κουλούριασμα του δημιουργεί 20 θέσεις (πάλι παιγνίδι 20 τετραγώνων όπως στις παραδόσεις σε όλους τους λαούς της ευρύτερης περιοχής) στις οποίες μετακινούσαν οι παίκτες τα πούλια.
Το υψηλής καλλιτεχνικής αξίας επιτραπέζιο, δείχνει κατά τους αρχαιολόγους και το υψηλό πολιτιστικό επίπεδο της “καμμένης πόλης” πριν από 5000 χρόνια, αλλά και τις ανεπτυγμένες εμπορικές συναλλαγές με γειτονικούς λαούς.
Τα πούλια – 60 συνολικά – βρέθηκαν μέσα σε ένα δοχείο από τερακότα και είναι φτιαγμένα από πέτρες της περιοχής, όπως αχάτη και τυρκουάζ. Οι εμπειρογνώμονες αναρωτιούνται για το τρόπο που παίζονταν αυτό το επιτραπέζιο και για πιο λόγο είχε 60 πούλια.
Ένα παρόμοιο παιχνίδι φαίνεται πως παιζόταν και στην Αρχαία Αίγυπτο, το Senet ή “παιχνίδι των τριάντα τετραγώνων”. Και τα δύο παραπάνω παιχνίδια είχαν κάπως διαφορετικό ταμπλό από το σημερινό τάβλι: αποτελούταν από τρεις σειρές των δέκα τετραγώνων, την μία δίπλα στην άλλη, όμως φαίνεται πως η φιλοσοφία ήταν η ίδια. Οι παίκτες είχαν πέντε πούλια ο καθένας, και ξεκινώντας από αντίθετες πλευρές του ταμπλό, έπρεπε να τα φτάσουν στην αντίθετη άκρη και να τα βγάλουν από το ταμπλό πριν από τον αντίπαλο. Αντί για ζάρια, οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τέσσερις βέργες με δύο πλευρές, και προχωρούσαν ένα πούλι ανάλογα με το συνδυασμό των πλευρών των βεργών.
Άλλο ένα αρχαίο παιχνίδι σχετικό με το τάβλι που είναι άξιο αναφοράς είναι το Τακτέ Νάρντ. Ήταν περσικό, παιζόταν περίπου το 1600 π.κ.ε. και έμοιαζε πολύ περισσότερο με το σημερινό τάβλι. Είχε 24 σημεία και 30 πούλια, 15 άσπρα και 15 μαύρα, και ένα ζευγάρι ζάρια. Το όνομά του σήμαινε «Μάχη σε ξύλο» και μεταφέρθηκε στην Ευρώπη από τους Άραβες.
Αργότερα το παιχνίδι εμφανίζεται στην Ελλάδα (με το όνομα Πεσσοί) και στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (με το όνομα Ludus Duodecim Scriptorum – παιχνίδι των δώδεκα γραμμάτων). Τα δύο αυτά παιχνίδια έχουν την ίδια μορφή με το αρχαιότερο, που βρέθηκε στην Μεσοποταμία, δηλαδή τρεις σειρές από 12 τετράγωνες θέσεις (ή 12 σειρές των τριών θέσεων, από όπου η λατινική εκδοχή παίρνει το όνομά της).
Το 50 μ.κ.ε περίπου, το παιχνίδι απλοποιήθηκε: αφαιρέθηκε η μεσαία σειρά θέσεων και απέμειναν οι δύο ακριανές, και όπως φαίνεται επιτράπηκε σε μία θέση να είναι περισσότερα από ένα πούλια, οπότε και το τάβλι άρχισε να παίρνει μια μορφή πλησιέστερη στην σημερινή.
Το τάβλι στον Μεσαίωνα.
Στον Μεσαίωνα πλέον, το παιχνίδι ήταν αρκετά γνωστό στην Ευρώπη, και είχε αποκτήσει δική του ονομασία και φήμη σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες. Μερικά από τα ονόματά του ήταν «Tables» (Αγγλία), «Tavola Reale» (Ιταλία), «Tablas Reales» (Ισπανία). Ωστόσο είναι σημειωτέο ότι παρά την δημοτικότητά του, το τάβλι κατά περιόδους απαγορεύτηκε ή κατακρίθηκε από την εκκλησία σε κάποιες χώρες, καθώς είχε χαρακτήρα τυχερού παιχνιδιού. Ο Λουδοβίκος ο Θ’ της Γαλλίας, το 1254 απαγόρευσε στους αυλικούς να παίζουν τάβλι, και στην συνέχεια έκανε το ίδιο σε όλους τους υπηκόους του.
Το γνωστότερο παράδειγμα αντίδρασης κατά του ταβλιού είναι η διαταγή του Καρδινάλιου Γουόλσεϋ, της αυλής του Χένρυ του Η’, το 1526, να καούν όλα τα ταμπλό του ταβλιού. Οι Άγγλοι παίκτες του παιχνιδιού σκέφτηκαν να καμουφλάρουν το ταμπλό κατασκευάζοντας το αναδιπλούμενο, για να μοιάζει χοντρικά με βιβλίο. Σε αυτή την ιδέα οφείλει το σημερινό ταμπλό την μορφή του.
Τυποποίηση του παιχνιδιού.
Τον 18 αιώνα, το τάβλι είχε ανέβει στα μάτια της εκκλησίας, και πλέον θεωρούταν εποικοδομητικός τρόπος να περνά κανείς το χρόνο του. Έτσι, το 1743 ο Έντμουντ Χόιλ (Edmund Hoyle), γνωστός Άγγλος ειδικός επιτραπέζιων παιχνιδιών, εξέδωσε μια ‘Πραγματεία πάνω στο παιχνίδι του ταβλιού’ (συνεχίζοντας τις πραγματείες του για άλλα δημοφιλή παιχνίδια της εποχής, όπως το whist, το σκάκι και άλλα), τυποποιώντας τους κανόνες του παιχνιδιού και υποδεικνύοντας τακτικές για βέλτιστο παιχνίδι, οι οποίες είναι γενικά παραδεκτές ως χρήσιμες, ακόμα και σήμερα.
Το παιχνίδι έφτασε στην Αμερική ταυτόχρονα με την Ευρώπη. Οι λογαριασμοί εξόδων του Τόμας Τζέφερσον το 1776, περίπου τον καιρό που έγραφε την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας δείχνουν κέρδη και απώλειες από παιχνίδια ταβλιού.
Σε αυτή την περίοδο το παιχνίδι πήρε και το σημερινό του (διεθνές) όνομα: στα μέσα του 17ου αιώνα, οι Σάξονες το ονόμασαν «bac» (πίσω) – «gamen» (παιχνίδι), επειδή όταν ένα πούλι «πιάσει» ένα άλλο, αυτό επιστρέφει πίσω στην αρχή.
Με την εξέλιξη της τεχνολογίας.
Τους κανόνες τους καθιέρωσε ο Edmond Hoyle, γνωστός από την αντίστοιχη δουλειά του για την τράπουλα. Οι κανόνες αυτοί τροποποιήθηκαν από το 1920 και μετά, που οι λέσχες παιχνιδιών του Lower East Side της Νέας Υόρκης εισήγαγαν το παιχνίδι στις ΗΠΑ. Το παιχνίδι με την διπλή ζαριά είχε και έχει ακόμα, στρατηγική και «τζόγο». Σήμερα υπάρχουν μεγάλες διοργανώσεις όπως το «World Backgammon Championship» στο Μόντε Κάρλο αλλά και online παιχνίδια στα οποία παίζονται σε πραγματικό χρόνο, μεγάλα ποσά. Η επιβίωση του, στο πέρασμα των αιώνων και η παγκόσμια απήχηση αποδεικνύουν ότι οι καλές ιδέες αντέχουν όπου και όποτε γεννήθηκαν.
***
Αμφορέας 530 π.κ.ε
Απεικόνιση του 13ου αιώνα από τα Κάρμινα Μπουράνα
