Αφού δίδαξε στο Yale, ο Michael Lerner, PhD, μετακόμισε στην Καλιφόρνια με μια ιδέα που τότε φαινόταν εξωφρενική. Να δημιουργήσει ένα κέντρο του οποίου ο τρόπος ζωής θα μπορούσε να υποστηρίζει την σωματική και συναισθηματική αποκατάσταση ανθρώπων με σοβαρά νοσήματα.
Σε αυτό το εξαιρετικά ήσυχο μέρος, ψηλά πάνω από τον Ειρηνικό, βόρεια του Σαν Φρανσίσκο, το φαγητό είναι αποκλειστικά βιολογικό. Οι άνθρωποι ασκούνται στην γιόγκα δύο φορές την ημέρα και νιώθουν ελεύθεροι να μιλούν ανοιχτά ο ένας στον άλλον. Γιατροί που πάσχουν από καρκίνο έρχονται μερικές φορές εδώ, αναζητώντας απαντήσεις που δεν διδάχθηκαν στην ιατρική σχολή.
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, ο Lerner και η συνεργάτιδά του Rachel Naomi Remen, MD, έχουν βοηθήσει μεγάλο αριθμό ασθενών, πολλοί από τους οποίους έγιναν φίλοι. Κάποιοι έφυγαν αξιοθαύμαστα ανανεωμένοι, κάποιοι θεραπεύτηκαν, άλλοι κατέληξαν. Με την πάροδο του χρόνου, το κέντρο βλέπει όλο και περισσότερους νέους ανθρώπους.
Ο καρκίνος πλήττει πλέον άτομα που δεν έχουν καπνίσει ποτέ και έχουν ζήσει μια μάλλον «ισορροπημένη» ζωή. Μια κρυφή, ακατανόητη αιτία φαίνεται να καταδικάζει γυναίκες τριάντα ετών σε μεταστατικό καρκίνο μαστού και νέους, κατά τα φαινόμενα υγιείς άνδρες σε επιθετικά λεμφώματα, σε καρκίνο παχέους εντέρου ή προστάτη. Δεν φαίνεται να υπάρχει προφανής λόγος για τον οποίο οι ασθενείς είναι νεότεροι.
Αυτό που παρατηρούν ο Michael και η Rachel στο κέντρο τους είναι στην πραγματικότητα ένα παγκόσμιο φαινόμενο, σαφώς καταγεγραμμένο από στατιστικολόγους. Από το 1940 η επίπτωση του καρκίνου έχει αυξηθεί σε όλες τις βιομηχανικές χώρες· η τάση αυτή, που επιταχύνθηκε μετά το 1975, είναι ιδιαίτερα έντονη στους νέους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, μεταξύ 1975 και 1994, το ποσοστό καρκίνου στις γυναίκες κάτω των 45 ετών αυξήθηκε κατά 1,6% ετησίως και ακόμη περισσότερο στους άνδρες (1,8%). Σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία, τα ποσοστά έχουν αυξηθεί κατά 60% τα τελευταία είκοσι χρόνια. Αναπόφευκτα, τίθεται το ερώτημα αν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια «επιδημία».
Όταν έθεσα αυτό το ερώτημα σε έναν διακεκριμένο καθηγητή ογκολογίας πριν από τρία χρόνια, μου έδωσε μια σειρά καθησυχαστικών απαντήσεων:
«Δεν υπάρχει τίποτα το εκπληκτικό», είπε. «Καθώς οι άνθρωποι ζουν περισσότερο σε σύγκριση με το 1940, είναι φυσικό τα ποσοστά καρκίνου να είναι υψηλότερα. Επιπλέον, οι γυναίκες γεννούν αργότερα, οπότε αυξάνεται ο κίνδυνος καρκίνου μαστού. Και με την έγκαιρη διάγνωση καταγράφονται περισσότερες περιπτώσεις».
Το μήνυμά του ήταν απλό: να μην παρασυρόμαστε από αλαρμιστές που επικαλούνται απροσδιόριστους «μυστηριώδεις» παράγοντες· να εντείνουμε, αντίθετα, την έρευνα για καλύτερες θεραπείες και έγκαιρη ανίχνευση—τους δύο πυλώνες της σύγχρονης ογκολογίας. Όπως πολλοί συνάδελφοι αλλά και πολλοί ασθενείς, ήθελα να τον πιστέψω. Ήταν ανακουφιστικό.
Υπήρξε μία τρομακτική αύξηση των περιστατικών καρκίνου του μαστού στις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ 1940 και 2000 (λαμβάνοντας υπόψη και την γήρανση του πληθυσμού).
Αλλά σήμερα, ακόμη και αυτός ο συντηρητικός ογκολόγος έχει αλλάξει άποψη. Τα στοιχεία είναι πράγματι συντριπτικά. Η Annie Sasco, MD, PhD, που διηύθυνε επί έξι χρόνια την μονάδα επιδημιολογίας για την πρόληψη του καρκίνου στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), επισημαίνει τα δεδομένα που πιθανότατα συνέβαλαν στην αλλαγή στάσης όσων αρνούνταν να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα. Η αύξηση των καρκίνων σαφώς δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο από την γήρανση του πληθυσμού. Ο ΠΟΥ επισήμανε στο The Lancet (2004) ότι οι καρκίνοι σε παιδιά και εφήβους συγκαταλέγονται σε εκείνους με την μεγαλύτερη αύξηση μετά το 1970. Είναι αλήθεια ότι υπάρχει μια μικρή αύξηση του κινδύνου στις γυναίκες που αποκτούν το πρώτο τους παιδί μετά τα τριάντα· ωστόσο, η μετατόπιση της αναπαραγωγικής ηλικίας εξηγεί μόνον ένα πολύ μικρό μέρος της συνολικής αύξησης.
Η επίπτωση του καρκίνου του προστάτη (ο οποίος, εκ των πραγμάτων, αφορά μόνο άνδρες) έχει αυξηθεί ακόμη ταχύτερα από εκείνη του καρκίνου του μαστού στις δυτικές χώρες. Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες αυξήθηκε κατά ~200% μεταξύ 1978 και 2000, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά 258% την ίδια περίοδο. Τέλος, το επιχείρημα της «έγκαιρης διάγνωσης» δεν επαρκεί για να ερμηνεύσει τους αριθμούς.Η αύξηση σε καρκίνους που δεν υπόκεινται σε τακτικό προληπτικό έλεγχο (πάγκρεας, πνεύμονας, εγκέφαλος, όρχεις, λεμφώματα) είναι εξίσου εντυπωσιακή -αν όχι περισσότερο.
Υπάρχει πράγματι μια επιδημία καρκίνου στον δυτικό κόσμο. Μπορεί μάλιστα να συνδεθεί με αρκετή ακρίβεια με την μεταπολεμική περίοδο. Μια σημαντική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Science έδειξε, για παράδειγμα, ότι για γυναίκες φορείς γονιδίων υψηλού κινδύνου (BRCA1 ή BRCA2), ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου μαστού πριν από τα πενήντα σχεδόν τριπλασιάστηκε στις γεννημένες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε σύγκριση με εκείνες που γεννήθηκαν πριν από αυτόν.
Οι ηλικιωμένοι γιατροί με τους οποίους μίλησα μένουν έκπληκτοι. Στην εποχή τους ο καρκίνος σε νεαρά άτομα ήταν σπάνιος. Ένας από αυτούς θυμάται ακόμα από τα φοιτητικά του χρόνια μια τριανταπεντάχρονη γυναίκα με καρκίνο μαστού, όλοι οι φοιτητές από τα γειτονικά τμήματα είχαν κληθεί να την εξετάσουν -στις δεκαετίες του ’50 ήταν εξαιρετικό περιστατικό. Τέσσερις ή πέντε δεκαετίες αργότερα, νόσησα εγώ στα 31 μου, και δύο ξαδέλφια μου -το ένα στην Ευρώπη, το άλλο στις ΗΠΑ -εμφάνισαν καρκίνο στα 40 τους· αυτή ήταν και η ηλικία στην οποία πέθανε η πρώτη μου συμμαθήτρια της παιδικής ηλικίας, της οποίας το στήθος είχα παρατηρήσει όταν πρωτοεμφανίστηκε κι αργότερα γίναμε στόχος αθώων αστειοτήτων στην αυλή του σχολείου. Πέθανε από όγκο στα στήθη για τα οποία γελούσαμε τότε. Δυστυχώς, τα στοιχεία των επιδημιολόγων δεν είναι αφηρημένοι αριθμοί.
Η Ασθένεια των Πλουσίων
Χαρισματικός και με εντυπωσιακή προνοητικότητα, ο στρατηγός Ντε Γκωλ ίδρυσε στον ΠΟΥ το πρώτο διεθνές κέντρο «για τον εντοπισμό των αιτιών του καρκίνου». Ιδρύθηκε στην Λυών το 1964 και ονομάστηκε Διεθνής Οργανισμός Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC). Σήμερα αποτελεί το μεγαλύτερο επιδημιολογικό κέντρο παγκοσμίως με αποκλειστικό αντικείμενο τον καρκίνο. Η επιδημιολογία είναι πραγματική δουλειά ντετέκτιβ. Μέσω συσχετισμών και επαγωγικών συμπερασμάτων επιχειρεί να προσδιορίσει τις αιτίες των ασθενειών και την εξέλιξή τους. Η «επιστήμη των επιδημιών» γεννήθηκε σε μια εποχή που οι πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής ρημάζονταν από την χολέρα. Στα μέσα του 19ου αιώνα τα μικρόβια δεν είχαν ακόμη ανακαλυφθεί· δεν υπήρχε εξήγηση για την νόσο, γεγονός που την καθιστούσε ακόμη πιο τρομακτική.
Όταν οι επιδημιολόγοι δεν έχουν εντοπίσει ακόμη την αιτία μιας ασθένειας, οι υγειονομικές αρχές τείνουν να επινοούν καθησυχαστικά επιχειρήματα για να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στα μέτρα που προτείνουν. Το 1832, ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετώπιζαν νέα επιδημία χολέρας, η Ιατρική Επιτροπή της Νέας Υόρκης στάθηκε αδύναμη και δημοσίευσε δελτίο στο οποίο ανέφερε ότι τα θύματα της χολέρας ήταν «είτε αμετροεπείς, απερίσκεπτοι είτε επιρρεπείς σε βλάβες λόγω λήψης ακατάλληλων φαρμάκων». Για την αποφυγή της μόλυνσης συνιστούσε αποχή από τα αλκοολούχα ποτά, αποφυγή ρευμάτων, μη κατανάλωση σαλατών και «τήρηση τακτικών συνηθειών». Η ανακάλυψη του βακίλου της χολέρας από τον Robert Koch το 1883 επιβεβαίωσε στον πυρήνα της τον ρόλο που μπορεί να έχει η ωμή σαλάτα στην μετάδοση· τα υπόλοιπα ήταν ουσιαστικά ψευδοϊατρική.
Η Άνι Σάσκο θυμάται πως στα δώδεκά της έγραψε στο ημερολόγιό της ότι κάποια μέρα θα γινόταν γιατρός και θα δούλευε για τον ΠΟΥ -ίσως εν μέρει για να δείξει στον πατέρα της, αστυνομικό και πρώην μέλος της Γαλλικής Αντίστασης, ότι και εκείνη μπορούσε να αγωνιστεί για μεγάλους σκοπούς. Μετά την Ιατρική στην Γαλλία και διδακτορικό στην επιδημιολογία στο Χάρβαρντ, πέρασε είκοσι δύο χρόνια στον IARC.
Η αναζήτησή της για αξιόπιστα δεδομένα την οδήγησε στο πεδίο -Κίνα, Βραζιλία, Κεντρική Αμερική, Αφρική. Οι χαρτογραφήσεις καρκίνου που προέκυψαν παρέχουν τις πιο ισχυρές ενδείξεις για την ταχεία εξάπλωση της νόσου. Στον υπολογιστή της παραθέτει χάρτες εμφάνισης διαφόρων καρκίνων και συγκρίνει τις περισσότερο με τις λιγότερο πληγείσες χώρες. Ο πρώτος χάρτης είναι αποστομωτικός. Στις ίδιες ηλικιακές ομάδες, ο καρκίνος του μαστού, του προστάτη και του παχέος εντέρου είναι ασθένειες του βιομηχανοποιημένου κόσμου -ιδίως των δυτικών χωρών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Βόρεια Ευρώπη καταγράφονται έως και εννέα φορές περισσότερα τέτοια περιστατικά απ’ ό,τι στην Κίνα, το Λάος ή την Κορέα, και τέσσερις φορές περισσότερα απ’ ό,τι στην Ιαπωνία.
Αφού εξετάσουμε αυτούς τους χάρτες, δύσκολα αποφεύγεται το ερώτημα αν τα γενετικά χαρακτηριστικά των Ασιατών παίζουν προστατευτικό ρόλο έναντι αυτών των καρκίνων. Ωστόσο, τα γονίδια δεν αποτελούν την απάντηση. Όταν η Sasco διεξήγαγε την έρευνά της στην Κίνα, ρώτησε έναν Κινέζο συνάδελφο πώς εξηγεί την χαμηλή συχνότητα καρκίνου του μαστού εκεί. Εκείνος, με μειδίαμα, απάντησε:
«Είναι ασθένεια των πλούσιων γυναικών. Θα την βρείτε στο Χονγκ Κονγκ, αλλά όχι εδώ».
Πράγματι, τα ποσοστά καρκίνου μεταξύ Κινέζων και Ιαπώνων στην Χαβάη και στην Chinatown του Σαν Φρανσίσκο προσεγγίζουν γρήγορα εκείνα των Δυτικών. Επιπλέον, την τελευταία δεκαετία τα ποσοστά καρκίνου του μαστού στις μεγάλες κινεζικές πόλεις, μαζί και το Χονγκ Κονγκ, τριπλασιάστηκαν.
Στον πρόλογο έκθεσης του Διεθνούς Οργανισμού Έρευνας για τον Καρκίνο, ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ συνοψίζει ότι «έως και το 80% των καρκίνων μπορεί να επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες, όπως ο τρόπος ζωής και το περιβάλλον». Πράγματι, η μεγαλύτερη επιτυχία της δυτικής ιατρικής στον «πόλεμο κατά του καρκίνου» είναι η σχεδόν πλήρης εξαφάνιση του καρκίνου του στομάχου στις βιομηχανικές χώρες.
Ενώ στην δεκαετία του 1960 οι φοιτητές ιατρικής γνώριζαν άριστα αυτήν την βαριά και συχνή νόσο -παρούσα σε κάθε παθολογική κλινική- σήμερα σχεδόν δεν συζητείται στις ιατρικές σχολές. Η υποχώρησή της μέσα σε σαράντα χρόνια αποδίδεται στην βελτιωμένη ψύξη των τροφίμων και στην μειωμένη χρήση νιτρικών και άλατος για την συντήρησή τους, μια κατεξοχήν «περιβαλλοντική» παρέμβαση.
Ο Καρκίνος Είναι Ασθένεια του Δυτικού Τρόπου Ζωής
Σήμερα αναγνωρίζεται ευρέως στην βιολογία και την ιατρική ότι πολλές τοξικές ουσίες του περιβάλλοντος συμμετέχουν τόσο στην έναρξη των πρώτων καρκινικών κυττάρων όσο και στην μετέπειτα μετατροπή τους σε πιο επιθετικούς όγκους. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται καρκινογένεση. Σε πρόσφατη έκθεση, εμπειρογνώμονες του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου των ΗΠΑ τόνισαν ότι η καρκινογένεση δεν σταματά με την εκδήλωση της νόσου· συνεχίζεται και μετά. Επομένως, είναι απαραίτητο να προστατευόμαστε από τις τοξίνες που ευνοούν την ανάπτυξη όγκων—είτε είμαστε υγιείς είτε έχουμε ήδη νοσήσει. Η αποτοξίνωση, θεμελιώδης έννοια στις περισσότερες αρχαίες ιατρικές παραδόσεις, από τον Ιπποκράτη έως την Αγιουρβέδα, είναι σήμερα πιο αναγκαία από ποτέ.
Όπως όλοι, όταν διαγνώστηκα με καρκίνο, ήθελα να μάθω τι μπορούσα να κάνω για να τον προλάβω και τι έπρεπε να κάνω ώστε να μην επανεμφανιστεί. Προς μεγάλη μου έκπληξη, όλες οι απαντήσεις που έλαβα ήταν αόριστες:
«Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα την αιτία της ασθένειάς σας. Μην καπνίζετε. Αυτό μόνο μπορούμε να σας συμβουλεύσουμε».
Είναι αλήθεια. Πέρα από τον καπνό ή τον αμίαντο και τον καρκίνο του πνεύμονα, υπάρχουν λίγες αδιαμφισβήτητες συνδέσεις ανάμεσα σε ένα συγκεκριμένο τρόφιμο ή χαρακτηριστικό τρόπου ζωής/επαγγέλματος και έναν συγκεκριμένο τύπο καρκίνου. Ωστόσο, όπως θα δούμε, υπάρχουν επαρκώς ισχυρά στοιχεία που δικαιολογούν να αρχίσουμε αμέσως να προστατευόμαστε -[πολύ περισσότερο που αυτό δεν απαιτεί υπέρμετρη προσπάθεια.
Μια Καμπή στον Εικοστό Αιώνα
Ο καρκίνος είναι σήμερα πιο διαδεδομένος στην Δύση και αυξάνεται από το 1940. Επομένως, οφείλουμε να εξετάσουμε τι άλλαξε στις χώρες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τρεις παράγοντες ανέτρεψαν δραστικά το περιβάλλον μας τα τελευταία πενήντα χρόνια:
- Η προσθήκη μεγάλων ποσοτήτων εξαιρετικά ραφιναρισμένης ζάχαρης στην διατροφή μας.
- Οι μεταβολές στις μεθόδους καλλιέργειας και εκτροφής ζώων και, ως συνέπεια, στα τρόφιμά μας.
- Η έκθεση σε μεγάλο αριθμό χημικών προϊόντων που δεν υπήρχαν πριν από το 1940.
Δεν πρόκειται για μικρές αλλαγές. Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να θεωρούμε ότι και τα τρία αυτά φαινόμενα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση του καρκίνου. Για να προστατευθούμε όμως, χρειάζεται πρώτα να τα κατανοήσουμε.
@Απόσπασμα από το βιβλίο “Anticancer”, του David Servan – Schreiber.
