Ο Νάρκισσος έμεινε ονομαστός στην αρχαία ελληνική μυθολογία για την εμμονή του να θαυμάζει το είδωλό του καθώς καθρεφτιζόταν στο νερό. Την ίδια κίνηση όμως κάνουν κάθε μέρα, αιώνες τώρα, όλοι οι κάτοικοι του πολιτισμένου κόσμου χρησιμοποιώντας ένα μαγικό εργαλείο, τον καθρέφτη.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πρόσωπα στην Ελληνική Μυθολογία ήταν και ο Νάρκισσος. Ένας ωραίος νέος της Βοιωτίας, γιος της Νύμφης Λειριώπης και του ποταμού Κηφισού χάριν του οποίου και αναπτύχθηκαν πολλές μυθολογίες Σημαντικότερες εξ αυτών των μύθων ήταν:
Κάποια μέρα καθισμένος ο ωραίος Νάρκισσος κοντά σε μια πηγή είδε το πρόσωπό του στα νερά της πηγής. Στη θέα αυτή λέγεται πως τόσο πολύ θέλχθηκε, που θέλησε βυθίζοντας το βραχίονα του στο νερό να τη συλλάβει. Επειδή όμως παρά τις προσπάθειές του δεν το κατώρθωνε παρέμεινε στη θέση αυτή αυτοθαυμαζόμενος μέχρι που υπέστη μαρασμό και πέθανε. Στη θέση εκείνη μετά από λίγο φύτρωσε το ομώνυμο άνθος ως σύμβολο της φθοράς και των χθόνιων θεοτήτων.
Ο Νάρκισσος αδιαφορώντας στον προς αυτόν έρωτα, του επίσης ωραίου νέου Αμεινία, κατέστη τελικά ο ηθικός αυτουργός στην αυτοκτονία του δεύτερου. Τότε η Νέμεσις αποφάσισε να τον τιμωρήσει σκληρά με το ίδιο πάθος, υποκινώντας τον, να δει στο νερό της πηγής την εικόνα του (το είδωλό του) και να την ερωτευθεί τόσο ώστε να πεθάνει από τον ανικανοποίητο προς εαυτόν έρωτά του. Ο Νάρκισσος, μετά το θάνατο της επίσης πανέμορφης δίδυμης αδελφής του Ηχούς, με την οποία και ήταν ερωτευμένος, δεν έβρισκε παρηγοριά στη δυστυχία του εκτός από το να βλέπει τον εαυτόν του στο νερό κάποιας πηγής στις Θεσπιές και να θυμάται την αδελφή του. Μέχρι που πέθανε στη θέση εκείνη από εξάντληση.
Η γνωστότερη όμως και περισσότερο διαδεδομένη παράδοση για τον Νάρκισσο ήταν η παρακάτω που οφείλεται στον Οβίδιο (στο έργο του “Μεταμορφώσεις” ΙΙΙ 342). Σύμφωνα μ’ αυτή ο ωραίος Βοιωτός νέος, απασχολημένος να θαυμάζει την καθ’ όλα άριστη σωματική του διάπλαση από τις όχθες ποταμού, στα νερά αυτού, δεν έδωσε καμία προσοχή ή δεν ανταποκρίθηκε στον εκδηλούμενο έρωτα της Νύμφης Ηχούς η οποία και συνεχώς τον καλούσε. Αποτέλεσμα ήταν η μεν φωνή της Ηχούς να εξασθενεί συνέχεια σε τρόπο ώστε ν’ ακούγονται μόνο οι τελευταίες συλλαβές και να σβήνει, ο δε Νάρκισσος να πεθαίνει αυτοθαυμαζόμενος στο νερό του ποταμού που το χρησιμοποιούσε ως κάτοπτρο.
Καθρέφτη Καθρεφτάκι μου
Ο πρόγονος του καθρέφτη που βρίσκουμε και χρησιμοποιούμε σήμερα στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη πρέπει να αναζητηθεί στη Γερμανία πριν από 200 περίπου χρόνια. Ήταν το 1835 λοιπόν όταν ο γερμανός χημικός Justus von Liebig ανέπτυξε μια διαδικασία για την επικάλυψη της μιας πλευράς του γυαλιού με ένα λεπτό στρώμα από άργυρο. Η τεχνική σύντομα θα διαδιδόταν και θα βελτιωνόταν, συντελώντας στη μαζική παραγωγή του σύγχρονου καθρέφτη, του επαργυρωμένου γυαλιού δηλαδή.
Κι ενώ οι μοντέρνοι καθρέφτες έλκουν την καταγωγή τους από τον 19ο αιώνα, οι καθρέφτες εν γένει υπάρχουν στον κόσμο μας από παλιά. Πολύ παλιά: σύμφωνα με τη μελέτη του καθηγητή Οπτικής Jay Enoch του 2006 (στην επιστημονική επιθεώρηση Optometry and Vision Science), οι Ελληνες στην Ανατολία εικάζεται ότι κατασκεύασαν τους πρώτους καθρέφτες στην Ιστορία, καμωμένους από γυαλισμένο οψιδιανό (ηφαιστειογενές πέτρωμα), πριν από 8.000 χρόνια περίπου! Ο καθρέφτης είναι μια οπτική ηχώ που δέχεται, απορροφά και αναπαράγει εικόνες διευρύνοντας τη διάσταση του χώρου. Μπορεί επίσης να παραμορφώσει την πραγματικότητα και έχει μεγάλη και περίεργη ιστορία πίσω του.
Πού καθρεφτίζονταν οι αρχαίοι.
Οι αρχαίοι πολιτισμοί χρησιμοποιούσαν ορυκτά και μέταλλα που μπορούσαν να καθρεφτίζουν το είδωλο, όπως ηφαιστειακό γυαλί του οψιδιανού (Μάγιας, Αζτέκοι, Ολμέκοι), χαλκό, ορείχαλκο, σίδηρο, κασσίτερο, ασήμι, χρυσό. Έλληνες, Αιγύπτιοι, Πέρσες, Χαλδαίοι, Μεσοποτάμιοι, Ρωμαίοι, Ετρούσκοι, Ινδοί, Εβραίοι, Θιβετιανοί, Κινέζοι καθρεφτίζονταν σε γυαλισμένα φύλλα μπρούντζου και αργύρου.
Καθρέφτες από γυαλισμένο χαλκό θα κάνουν αργότερα την εμφάνισή τους στη Μεσοποταμία (το σημερινό Ιράκ) και την Αίγυπτο, από το 4000-3000 π.κ.ε. Περίπου 1.000 αργότερα, οι φυλές της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής θα ξεκινήσουν να κατασκευάζουν καθρέφτες από γυαλισμένη πέτρα, την ώρα που οι κινέζοι και οι ινδοί τεχνίτες τούς έφτιαχναν από μπρούντζο. Στον 1ο αιώνα μ.κ.ε. ο ρωμαίος ιστορικός Πλίνιος ο Πρεσβύτερος υπαινίσσεται την πρώτη καταγεγραμμένη χρήση του τζαμένιου καθρέφτη στην περίφημη «Φυσική Ιστορία» του. Παρά τη διαπίστωση, η χρήση του καθρέφτη δεν θα γενικευτεί την εποχή εκείνη.
Ο γυάλινος καθρέφτης έκανε την εμφάνισή του τον 3ο αιώνα μ.κ.ε. και η κατασκευή του επεκτάθηκε μετά την εφεύρεση του φυσητού γυαλιού. Οι Ευρωπαίοι του μεσαίωνα μετέφεραν μαζί τους μικρά κομμάτια του για φυλαχτό πιστεύοντας ότι μπορεί να συγκρατήσει τη χάρη όποιου ιερού αντικειμένου καθρεφτιζόταν επάνω του. Όπως όλοι οι πολιτισμένοι αποικιοκράτες που σέβονται τον εαυτό τους, τα προσέφεραν στις άγριες φυλές ως δώρα εντυπωσιασμού. Ο μεγάλος όρθιος καθρέφτης άρχισε να κατασκευάζεται τον 18ο αιώνα. Ονομαστοί έμειναν οι περίτεχνοι βικτωριανοί και βενετσιάνικοι καθρέφτες (επιμεταλλωμένοι με θανατηφόρο υδράργυρο), οι οποίοι κόστιζαν μια ολόκληρη περιουσία, αφού θεωρούνταν σημαντικότατα έργα τέχνης.
Κατοπτρομάντεις και η Αικατερίνη των Μεδίκων.
Ο καθρέφτης αποτελούσε τον βασικό εξοπλισμό κάθε μάγου και προφήτη. Η κατοπτρομαντεία συναντάται σε όλους τους αρχαίους λαούς, τους Βυζαντινούς, τους Άραβες αλλά και στην Ευρώπη της Αναγέννησης. Υπήρξε δημοφιλέστατη ανάμεσα στους μάγους των βασιλέων. Λέγεται πως η Αικατερίνη των Μεδίκων παρακολουθούσε μέσα σε έναν καθρέφτη ό,τι συνέβαινε στη Γαλλία και τις γειτονικές χώρες, ενώ ο μάγος των ανακτόρων της Ελισάβετ της Αγγλίας χρησιμοποιούσε τον 16ο αιώνα έναν καθρέφτη των Αζτέκων από οψιδιανό για να επικοινωνεί με τα πνεύματα. Σύμφωνα με άλλο μύθο, οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν έναν τεράστιο καθρέφτη απ΄ όπου παρακολουθούσαν όλες τις εχθρικές κινήσεις. Σήμερα αυτό το είδος της μαντείας εξακολουθεί να υπάρχει στην υποσαχάρια Αφρική.
Μαγικό εργαλείο.
Στον μεσαίωνα ο καθρέφτης αντιμετώπισε τις χειρότερες κατηγορίες, αφού θεωρούνταν αναπόσπαστο εργαλείο της μάγισσας, μέσω του οποίου προσέλκυε και εγκλώβιζε τους δαίμονες. Σε δεκάδες παραμύθια η μάγισσα τον χρησιμοποιεί για να ρίχνει ματιές στο παρόν, το παρελθόν και το μέλλον και να κάνει τις μαγικές της τελετουργίες. Στις μυθολογίες διαφόρων χωρών οι μάγοι χάραζαν επάνω του σύμβολα ή γράμματα επιδιώκοντας επικοινωνία με τον «αντεστραμμένο κόσμο».
Οι παλιές μυθολογίες ανέφεραν πως ο καθρέφτης μπορεί να αιχμαλωτίσει την ψυχή, γι’ αυτό και κάλυπταν τους καθρέφτες μετά τον θάνατο μέλους της οικογένειας. Σε πολλούς τόπους απέφευγαν να δουν το είδωλό τους στον καθρέφτη φοβούμενοι ότι η δύναμή τους θα απορροφηθεί από το είδωλό τους. Στις ιστορίες του Χάρι Πότερ ο μαγικός καθρέφτης δεν αντανακλά την εικόνα αλλά τις βαθιές επιθυμίες όποιου τον κοιτάζει. Στην «Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» συμβολίζει την πύλη για έναν άλλο κόσμο.
Στοιχεία για τη μαγική δύναμη του καθρέφτη βρίσκουμε και στην ελληνική παράδοση, όπως στο δίστιχο: «Αν ήταν η θάλασσα γυαλί και το γυαλί καθρέφτης, θα ΄βλεπα το πουλάκι μου σε τι κρεβάτι πέφτει». Στην αρχαία Κίνα (2ος αιώνας π.κ.ε. – 2ος αιώνας μ.κ.ε.) οι ονομαζόμενοι μαγικοί καθρέφτες έδιωχναν τα κακά πνεύματα και την άσχημη ενέργεια γύρω από το σπίτι ή, κατ’ άλλους, τα παγίδευαν μέσα στον καθρέφτη. Γι’ αυτό τους τοποθετούσαν επάνω από την πόρτα ή από ένα παράθυρο της εισόδου του σπιτιού.
Σύμφωνα με έναν θρύλο των Μάγιας, αν κάποιος κοιταζόταν στον καθρέφτη, μπορούσε να επικοινωνήσει με τους κατοίκους του Άλλου Κόσμου ή του Κόσμου του Δέους (εννοώντας τον Κάτω Κόσμο). Θεωρούσαν και αυτοί τον καθρέφτη πύλη, μέσω της οποίας τα τέρατα του Κάτω Κόσμου άρπαζαν αυτόν που τον κοιτούσε. Γι’ αυτό και χαρακτήριζαν το καθρέφτισμα ως πράξη ιδιαίτερου θάρρους, ενώ το απαγόρευαν ρητά στις γυναίκες. Στην ίδια ήπειρο οι ιερείς των Αζτέκων χρησιμοποιούσαν τον καθρέφτη για μαντεία και θεραπείες. Αν ένα παιδί υπέφερε από την ασθένεια της «απώλειας της ψυχής», ο θεραπευτής παρατηρούσε το καθρέφτισμα της εικόνας του. Αν η εικόνα ήταν καθαρή, το παιδί θα θεραπευόταν, αν όμως ήταν σκοτεινή, η ψυχή του είχε χαθεί.
Άλλη δοξασία θεωρεί επικίνδυνο να κοιτάζεσαι στον καθρέφτη μετά τα μεσάνυχτα, ιδιαίτερα με σβηστά φώτα, γιατί εμφανίζονται μέσα του οι ψυχές των νεκρών ή παράξενα πλάσματα, ανόργανα όντα που μοιράζονται τον πλανήτη μαζί μας. Από την άλλη, πιστευόταν ότι οι βρικόλακες δεν είχαν είδωλο στον καθρέφτη γιατί ήταν ήδη νεκροί και δεν είχαν ψυχή. Στην ελληνική λαϊκή παράδοση ο καθρέφτης χρησιμοποιείται από τις ανύπαντρες κοπέλες συγκεκριμένες ημέρες του χρόνου για να δουν μέσα του ποιον και πότε θα παντρευτούν.
Επτά χρόνια γρουσουζιά;
Ανάμεσα στις προλήψεις που επικρατούν πιστεύεται ότι το σπάσιμο του καθρέφτη φέρνει επτάχρονη γρουσουζιά. Εικάζεται ότι η πρόληψη προήλθε από το γεγονός ότι όταν έσπαζε ένας καθρέφτης, χρειαζόταν εργασία επτά ετών για την αντικατάστασή του, επειδή ήταν πολύ ακριβό αντικείμενο. Σύμφωνα με άλλη ερμηνεία, μαζί με τον καθρέφτη έσπαζε και παραμορφωνόταν και η ψυχή, η οποία χρειαζόταν επτά χρόνια για να αναγεννηθεί. Υπήρχαν όμως και ειδικά ξόρκια που εξασφάλιζαν τη διάλυση της γρουσουζιάς. Ίσως όμως να έπαιζε ρόλο και ο επικίνδυνος για την υγεία υδράργυρος, που χυνόταν κατά το σπάσιμο του καθρέφτη.
Στο σύγχρονο Φενγκ Σουι.
Καλό είναι να αποφεύγονται οι καθρέφτες μέσα στο υπνοδωμάτιο, γιατί πιστεύεται πως απασχολούν συνέχεια το μυαλό μας και δεν αφήνουν το πνεύμα να ηρεμήσει και το σώμα να έχει καλό ύπνο. Προτείνεται δε να αντικατοπτρίζεται μέσα τους μόνο ό,τι όμορφο και χρήσιμο θέλουμε να έχουμε σε αφθονία. Για την είσοδο του σπιτιού ή του χώρου εργασίας συνιστάται η χρήση ενός μικρού στρογγυλού καθρέπτη τοποθετημένου μέσα σε οκταγωνικό πλαίσιο που το κοσμούν με οκτώ τριγράμματα (pa kua), για να φέρνει τύχη, αλλά κυρίως για να απομακρύνει την αρνητική ενέργεια του εξωτερικού χώρου.
Στο οικοδυναμικό σπίτι.
Σύμφωνα με την αρχαιοελληνική θεωρία του οικοδυναμικού σπιτιού, όπως τη διατυπώνει ο συγγραφέας Σπύρος Μακρής, ο καθρέφτης δεν πρέπει να τοποθετείται απέναντι από το κρεβάτι του υπνοδωματίου παρά μόνο στο πλάι του. Καλύτερα μάλιστα να είναι σκεπασμένος όταν κοιμόμαστε, γιατί η αντανάκλαση του εαυτού μας επάνω του μπορεί να τρομάξει το αιθερικό ή αστρικό σώμα (κατά τον Πλάτωνα, το αιθερικό σώμα αποχωρίζεται από το υλικό στη διάρκεια του ύπνου). Στον ύπνο είναι πιο εύκολο να έρθει το αιθερικό μας σώμα σε επικοινωνία με ανόργανα όντα κι αν δεν εχεις γνώσεις του τι πρέπει να κάνεις, ίσως αποδειχτεί ιδιαίτερα οδυνηρό και για τους δυό σας. Καλό είναι να μην υπάρχει καθρέφτης ή αντανάκλαση στον χώρο ύπνου. Επίσης δεν πρέπει να τοποθετείται απέναντι από πόρτες, τουαλέτες, αδιέξοδα, γωνίες και σκάλες. Σε αυτή την περίπτωση καθρέφτης θεωρείται οποιαδήποτε γυάλινη επιφάνεια, όπως και η οθόνη της τηλεόρασης.
Κανείς δεν είναι τέλειος.
Τέλειος καθρέφτης δεν υπάρχει. Ίσως έχεις παρατηρήσει ότι το είδωλό σου διαφέρει από καθρέφτη σε καθρέφτη και ότι εμφανίζεται ελαφρά παραμορφωμένο, αν το κοιτάξει ένας δεύτερος παρατηρητής, χωρίς να υπάρχει εξήγηση για το φαινόμενο. Σύμφωνα με μελέτη ψυχολόγων του πανεπιστημίου του Λίβερπουλ, οι άνθρωποι δυσκολεύονται γενικώς να κατανοήσουν πώς λειτουργούν οι καθρέφτες. Οι ίδιοι επιστήμονες διερωτώνται μήπως εν τέλει οι καθρέφτες μας κάνουν να βλέπουμε εικονικά αντικείμενα που υπάρχουν σε έναν εικονικό κόσμο.
Οι συνηθισμένοι σημερινοί καθρέφτες είναι φτιαγμένοι από φύλλο γυαλιού που φέρει στην πίσω πλευρά του μια λεπτή στρώση αργύρου ή αλουμινίου βαμμένο με βερνίκι και αντανακλούν το 80 – 95% του φωτός που πέφτει επάνω τους. Υπάρχουν επίσης ακρυλικοί καθρέφτες και κάποιοι που διπλώνονται σαν ρολό για να τους μεταφέρεις όπου θέλεις. Από διακοσμητική άποψη, ο οβάλ καθρέφτης θεωρείται ότι φέρνει την πιο ειρηνική και αρμονική ενέργεια στον χώρο, ποτέ όμως στην κρεβατοκάμαρα.
Και μαγικός και hi-tech.
Η φαντασία των σχεδιαστών παράγει σήμερα καθρέφτες προηγμένους τεχνολογικά:
* Εκπέμπουν φωτεινά μηνύματα στο σκοτάδι.
* Εμφανίζουν τυχαία ρητά και γνωμικά κάθε φορά που κοιταζόμαστε.
* Προβάλλουν SMS σε συνεργασία με το κινητό μας τηλέφωνο.
* Αντικατοπτρίζουν μια πανοραμική εικόνα 360 μοιρών χωρίς παραμόρφωση.
* Παραμορφώνουν την εικόνα μας κατά βούληση.
* Διαθέτουν οθόνη LCD, πλήκτρα αφής, βαρόμετρο, ραδιόφωνο και συνδέονται με mp3 – player.
* Για τους οδηγούς που θέλουν οπωσδήποτε να… τρακάρουν, κυκλοφορεί στο εμπόριο εσωτερικός καθρέφτης αυτοκινήτου με οθόνη αφής, GPS, 5 παιχνίδια, audio – video player, ηχεία, ηλεκτρονική πένα, υποδοχή κάρτας SD.
* Σκορπούν τις αντανακλάσεις τους σε σχήμα puzzle και tetris, ενώ ο πιο εξελιγμένος, παίρνοντας στοιχεία από κάμερες που σε παρακολουθούν συνεχώς σε όλο το σπίτι για να καταγράφουν τις συνήθειές σου, προβάλλει κάθε μέρα την εικόνα σου όπως θα είσαι μετά από τρείς δεκαετίες, προκειμένου να σε πείσει να διορθώσεις τυχόν βλαβερές έξεις. Αυτόν μάλλον τον σπας άνετα, χωρίς να φοβηθείς τα 7 χρόνια γρουσουζιάς!
@ Polixeni Deli για το edwhellas/2013
