Από περίπλοκες καρφίτσες μέχρι περίτεχνα κολιέ, η ιστορία πίσω από τα σύντομης διάρκειας αλλά αξιόλογα κοσμήματα της περιόδου Art Nouveau.
Το εξαιρετικό στυλ των Art Nouveau στις καρφίτσες και τα μενταγιόν είναι άμεσα αναγνωρίσιμο. Τα περίτεχνα σχέδιά τους υποτίθεται ότι όχι μόνο μιμούνταν την φύση αλλά ξεπερνούσαν την ομορφιά της. Οι καλλιτέχνες της Art Nouveau σχεδίασαν εξαιρετικά λεπτομερή, περίτεχνα αντικείμενα ως απάντηση στην συνεχιζόμενη εκβιομηχάνιση, προκειμένου να δείξουν την πραγματική ομορφιά της χειροτεχνίας και των μοναδικών δημιουργιών. Χρησιμοποίησαν καινοτόμες τεχνικές και υλικά που συνεχίζουν να γοητεύουν το κοινό σήμερα.
Henri Vever, Μενταγιόν από σμάλτο και μαργαριτάρια, γ. 1900, μέσω του Christie’s
Το Art Nouveau ήταν ένα σχετικά σύντομο κίνημα, που διήρκεσε περίπου από το 1895 μέχρι την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914.
Ωστόσο, άφησε μια διαρκή επίδραση στην ιστορία της δυτικής τέχνης.
Το Art Nouveau περιλάμβανε όλα τα πιθανά είδη τέχνης και χειροτεχνίας, συμπεριλαμβανομένης της ζωγραφικής, του σχεδιασμού υφασμάτων, της κατασκευής κοσμημάτων, της αρχιτεκτονικής και πολλά άλλα. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις μοιράζονταν μια αισθητική περίτεχνα διακοσμημένων, εμπνευσμένων από την φύση συνθέσεων.
Κολιέ από χρυσό, σμάλτο, διαμάντια και οπάλιο του Lucien Gaillard, περ. 1903, μέσω της γκαλερί Robert Zehill
Η Art Nouveau επηρεάστηκε εν μέρει από το κίνημα “Arts and Crafts”, το οποίο αντιτάχθηκε στη μαζική παραγωγή, παρέχοντας μια εναλλακτική λύση με τη μορφή περίτεχνα διακοσμημένων χειροποίητων σχεδίων. Και τα δύο κινήματα ήταν ουσιαστικά ριζικές απαντήσεις στη συνεχιζόμενη εκβιομηχάνιση και την απώλεια επαφής των ανθρώπων με τη φύση. Όταν μιλάμε για το Art Nouveau αναφερόμαστε συχνά στο γαλλικό ή το βελγικό παρακλάδι του κινήματος, ωστόσο, ήταν ευρέως διαδεδομένο σε όλη την Ευρώπη, ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες και είχε κάποια τοπικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα.
Η διαφορά ανάμεσα στα κοσμήματα Art Nouveau και Art Deco
Η διαφορά μεταξύ των στυλ Art Nouveau και Art Deco είναι ένα θέμα γενικής σύγχυσης. Ωστόσο, αν κατανοήσουμε την λογική πίσω από την αισθητική, μπορούμε εύκολα να ξεχωρίσουμε το ένα από το άλλο. Ενώ η Art Nouveau επικεντρώθηκε στην μίμηση της φύσης, των ασύμμετρων καμπυλωτών γραμμών και των στολιδιών με λουλούδια, το Art Deco ήταν μια γιορτή της νέας βιομηχανικής εποχής, των βαρέων μηχανημάτων και της ανθρωπότητας που ξεπέρασε την φύση.
Κολιέ με φτερά από τον Georges Fouquet, 1902, via La Gazette Drouot
Ενώ τα σχέδια Art Nouveau συνήθως παρουσιάζουν περίπλοκες συνθέσεις, τα μενταγιόν και οι καρφίτσες Art Deco είναι στις περισσότερες περιπτώσεις κεντραρισμένα γύρω από έναν πολύτιμο λίθο, δείχνοντας μια τέλεια συμμετρική, γωνιακή σύνθεση γεωμετρικών μορφών. Μια διαφορά φαίνεται επίσης στα χρώματα. Η πολύπλοκη σειρά αποχρώσεων του Art Nouveau έρχεται σε αντίθεση με τους απλούς χρωματικούς συνδυασμούς του Art Deco.
Καρφίτσα ώμου σμαράγδι, καλλιεργημένο μαργαριτάρι, λάκα και διαμάντι, στυλ Art Deco, περ. 1925, μέσω των Sotheby’s
Τα κοσμήματα Art Nouveau ήταν πρωτοποριακά εν μέρει λόγω της καινοτόμου προσέγγισής τους στα υλικά. Παραδοσιακά, τα δυτικά κοσμήματα κατασκευάζονταν κυρίως από χρυσό και πολύτιμους λίθους, με την αξία των υλικών να είναι το κύριο κριτήριο για την αξία ενός τελειωμένου κομματιού. Η Art Nouveau, ωστόσο, το αμφισβήτησε αυτό. Ενώ εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν χρυσό, μάστορες όπως ο René Lalique και ο Georges Fouquet χρησιμοποίησαν πολύ πιο ταπεινά υλικά όπως το κέρατο, τον ίασπι, το κεχριμπάρι, το γυαλί και το σμάλτο. Έτσι, η εστίαση μετατοπίστηκε από το κύρος των υλικών στην δεξιοτεχνία και την ικανότητα του καλλιτέχνη.
Κολιέ με οπάλιο, σμάλτο και μαργαριτάρι μενταγιόν του Georges Fouquet, c. 1900, μέσω του Christie’s
Ένα άλλο ασυνήθιστο υλικό ήταν το μαργαριτάρι και συγκεκριμένα, ένας συγκεκριμένος τύπος. Ενώ οι περισσότεροι καλλιτέχνες κοσμημάτων προτιμούσαν τα τέλεια στρογγυλά πανομοιότυπα φυσικά μαργαριτάρια, οι τεχνίτες της Art Nouveau επέλεξαν μπαρόκ μαργαριτάρια ακανόνιστων σχημάτων και αποχρώσεων, βρίσκοντάς τα οπτικά πιο ελκυστικά και κατάλληλα για τις πολύπλοκες συνθέσεις τους. Μερικοί καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν σκόπιμα και ωμά τις απομιμήσεις.
Henri Vever, Κέρας, μαργαριτάρι και χρυσή χτένα μαλλιών, περ. 1900, μέσω του Christie’s
Για παράδειγμα, ένας από τους πιο δημοφιλείς τρόπους για να φτιάξεις ένα σμαράγδι ήταν να καλύψεις ένα βράχο κρύσταλλο με πράσινη ζελατίνη. Το κέρατο, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ήταν ένα φθηνό υλικό που παράγεται από τα κέρατα των βοοειδών. Ήταν σχετικά εύκολο να κοπεί, να λευκανθεί ή να λερωθεί, ενώ παράλληλα ήταν αρκετά ανθεκτικό για να χρησιμοποιηθεί σε κοσμήματα.
Μεγάλοι δάσκαλοι του Art Nouveau Jewelry
Ο René Lalique ήταν ίσως ένας από τους πιο γνωστούς κοσμηματοποιούς του Art Nouveau.
Ο Lalique δούλευε συχνά με φανταστικές γυναικείες φιγούρες, με πιο χαρακτηριστικές τις σφίγγες, τις σειρήνες και τις μυστηριώδεις μισές λιβελλούλες. Ο Georges Fouquet συνδέθηκε επίσης με έναν άλλο εξέχοντα αριστοτέχνη της Art Nouveau. Ο Φουκέ προσέλαβε τον Τσέχο ζωγράφο Alphonse Mucha για να ανακαινίσει την μπουτίκ του. Αυτή του η ανάθεση οδήγησε αργότερα σε πολυάριθμες συνεργασίες στον τομέα του σχεδιασμού κοσμημάτων.
Ο Lucien Gaillard και ο αδελφός του Eugene, ένας εξέχων σχεδιαστής επίπλων Art Nouveau, ανήκαν σε μια μακρά δυναστεία Παριζιάνων κοσμηματοπωλών. Ο Lucien ήταν αυτός που ενδιαφέρθηκε για τον Ιαπωνικό πολιτισμό και την τέχνη. Επιστράτευσε ακόμη και Ιάπωνες τεχνίτες εκπαιδευμένους στην ζωγραφική του ελεφαντόδοντου και στην λάκα, κάτι που ήταν ασυνήθιστο εκείνη την εποχή.
Ένα άλλο όνομα που συνδέεται με το κίνημα είναι ο Henri Vever. Ο Vever εμπνεύστηκε από το αναγεννησιακό στυλ πριν στραφεί στην Art Nouveau. Η επιρροή των παλαιότερων στυλ που τον ενδιέφερε παρέμεινε ορατή και στα μεταγενέστερα έργα του. Ο Vever δεν ήταν μόνο δεξιοτέχνης του κοσμήματος αλλά και συγγραφέας βιβλίων. Το τρίτομο έργο του για τα Γαλλικά κοσμήματα τον 19ο αιώνα αναφέρεται συχνά από ιστορικούς. Στην άλλη πλευρά του ωκεανού, στο πιο εξέχον όνομα που ήταν ο Louis Comfort Tiffany, ο ιδρυτής της Tiffany & Co. Ο Tiffany δούλευε συχνά με πλατίνα, αλλά έγινε ευρέως γνωστός για την χαρακτηριστική χρήση του γυαλιού, η οποία έκανε τα έργα του άμεσα αναγνωρίσιμα.
Κολιέ από χρυσό Medusa, οπάλιο, γρανάτης δαμαντοειδούς και έγχρωμη πέτρα από τον Louis Comfort Tiffany, περ. 1902-04, μέσω του Sotheby’s
Διαπολιτισμικές Αναφορές
Το Art Nouveau ήταν ουσιαστικά προϊόν της εποχής του. Εκθέσεις εξωτικών φυτών, ζώων και αντικειμένων απασχόλησαν το μυαλό του δυτικού κοινού και οι μάστορες της Art Nouveau ήταν έτοιμοι να χρησιμοποιήσουν μια τέτοια σπάνια ομορφιά στα έργα τους. Μία από τις πιο εμφανείς πολιτιστικές αναφορές μπορεί να σημειωθεί στην χρήση Αιγυπτιακών μοτίβων. Χάρη στην Egyptomania που μαινόταν μόλις αρκετές δεκαετίες νωρίτερα και άφησε μακροχρόνιο αντίκτυπο στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, μπορούμε να δούμε επιρροές της αιγυπτιακής εικονογραφίας στα κοσμήματα Art Nouveau.
Πολύτιμοι λίθοι, σμάλτο και χρυσή καρφίτσα από τον Louis Comfort Tiffany, 1920, μέσω του οίκου Christie’s
Κολιέ από χρυσό σκαθάρι, σμάλτο και χυτό γυαλί από τον Rene Lalique, περ. 1905, μέσω του The Jewelry Editor
Στην Γαλλία, μία από τις σημαντικότερες επιρροές προήλθε από την Ιαπωνική κουλτούρα. Αυτή η καλλιτεχνική τάση είναι επίσης γνωστή ως Japonisme. Η Ιαπωνική επιρροή είναι ορατή όχι μόνο όσον αφορά το ύφος αλλά και την προσέγγιση του θέματος. Ομοίως με τους Ιάπωνες καλλιτέχνες, οι δάσκαλοι της Art Nouveau δεν απομακρύνθηκαν από τον φυσικό κύκλο της ζωής. Τους ενδιέφερε να παρουσιάζουν σπόρους, πλήρη άνθη και αποξηραμένα λουλούδια. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα κοσμήματα Art Nouveau της Tiffany & Co συχνά παρουσίαζαν σχέδια εμπνευσμένα από την βυζαντινή εικονογραφία, ενώ οι Σκανδιναβοί και Βρετανοί δάσκαλοι έκαναν συχνά αναφορές στην λαϊκή τέχνη των περιοχών τους.
Μενταγιόν Medusa από τον René Lalique, μέσω Gazette Drouot
Art Nouveau και η γυναικεία φιγούρα
Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της Art Nouveau είναι η χρήση των γυναικείων μορφών ως άλλη μορφή διακόσμησης. Η ρομαντική εικόνα μιας γυναίκας, συχνά γυμνής, ήταν σύμβολο εγγύτητας με την φύση, με σεξουαλικά υπονοούμενα. Κατά κάποιον τρόπο, τέτοιες εικόνες ήταν μια νύξη προς τον Συμβολισμό, ένα δημοφιλές τότε καλλιτεχνικό κίνημα που συχνά παρουσίαζε τις γυναίκες ως σεξουαλικά σύμβολα της ανεξέλεγκτης φύσης, αναφερόμενο ταυτόχρονα στην γοητεία και τον κίνδυνο.
Στολίδι με κορσάζ λιβελλούλa από τον Rene Lalique, 1897-98
Σύμφωνα με τους θρύλους, η Μέδουσα ήταν καταραμένη από τους θεούς και είχε την τρομακτική ικανότητα να μετατρέπει οποιονδήποτε σε πέτρα με το βλέμμα της. Άλλα επικίνδυνα και σεξουαλικοποιημένα θηλυκά πλάσματα που παρατηρούνται στα αντικείμενα Art Nouveau είναι οι σφίγγες, οι σειρήνες και οι γοργόνες.
Κοσμήματα Art Nouveau και παρακμή, μια πιο σκοτεινή χροιά
Όσο χαρούμενα και αιθέρια και αν φαίνονται τα κοσμήματα Art Nouveau με την πρώτη ματιά, συχνά κρύβεται από κάτω ένα στοιχείο σκοταδιού. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο κίνημα της παρακμής. Η παρακμή ήταν ουσιαστικά ένα κίνημα που εξέφραζε την απογοήτευση για το παρόν και την δυσπιστία για το μέλλον, εστιάζοντας σε θέματα θανάτου, αποσύνθεσης και τεχνητότητας.
Σε ένα από τα σημαντικότερα παρακμιακά μυθιστορήματα της εποχής A Rebours (Ενάντια στην φύση) (1884) του Karl-Joris Huysmans, ο κεντρικός χαρακτήρας, βαριεστημένος και απογοητευμένος από την πραγματική ζωή γύρω του, προσπαθεί να δημιουργήσει κάτι όμορφο στολίζοντας με κοσμήματα το καβούκι μιας ζωντανής χελώνας. Το ζώο τελικά πεθαίνει από το υπερβολικό βάρος στην πλάτη του, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά την ματαιότητα των προσπαθειών των ανθρώπων να αλλάξουν τον κόσμο κατά το δοκούν.
Απόηχοι αυτής της φιλοσοφίας βρίσκονται σε πολλά κοσμήματα Art Nouveau, ιδιαίτερα σε αυτά με πολύχρωμα έντομα και λουλούδια φαντασίας ενσωματωμένα στη σύνθεση. Ένας άλλος υπαινιγμός του υποκείμενου σκότους μπορεί να βρεθεί σε εικόνες με νυχτερίδες, φίδια, σκώρους και αράχνες, που υπάρχουν συχνά σε καρφίτσες και μενταγιόν Art Nouveau. Αυτά τα επικίνδυνα και αποκρουστικά πλάσματα συνδέονταν με θέματα όπως ο θάνατος και η ασθένεια, καθώς και οι απειλές που προέρχονταν από τον κόσμο γύρω μας.
@Anastasiia S. Kirpalov / 2023 fotography: @John-Faier
