Το 1986, οι ιστορικοί τέχνης που μέχρι τότε αντιλαμβάνονταν την τέχνη ως μια μορφή γραμμικής εξέλιξης που «βελτιώνεται» με την πάροδο του χρόνου, έπαθαν σοκ. Η έκθεση του Μουσείου Τέχνης της Κομητείας του Λος Άντζελες «Η πνευματικότητα στην τέχνη – Αφηρημένη τέχνη 1890 – 1985», παρουσίασε στο κοινό την μέχρι τότε άγνωστη καλλιτέχνιδα, Hilma af Klint. Το ζήτημα δεν ήταν μόνο το γεγονός ότι η τέχνη της ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αλλά ότι οι πίνακες αυτοί είχαν ζωγραφιστεί στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η Hilma af Klint (1862 – 1944) ήταν Σουηδή καλλιτέχνης και μυστικίστρια, πνευματίστρια και μάντης, θεοσοφίστρια και ζωγράφος της οποίας οι πίνακες θεωρούνται από τα πρώτα αφηρημένα έργα γνωστά στη δυτική ιστορία της τέχνης. Ένα σημαντικό μέρος της δουλειάς της προηγείται των πρώτων καθαρά αφηρημένων συνθέσεων των Kandinsky, Malevich και Mondrian. Ανήκε σε μια ομάδα που ονομαζόταν “The Five”, που περιελάμβανε έναν κύκλο γυναικών εμπνευσμένων από την Θεοσοφία, οι οποίες μοιράζονταν την πίστη στην σημασία της προσπάθειας να έρθουν σε επαφή με τους λεγόμενους “Υψηλούς Διδάσκαλους” -συχνά μέσω συνεδριάσεων. Οι πίνακές της, που μερικές φορές μοιάζουν με διαγράμματα, ήταν μια οπτική αναπαράσταση περίπλοκων πνευματικών ιδεών.
Η Hilma af Klint ήταν το τέταρτο παιδί της Mathilda af Klint (née Sonntag) και του πλοιάρχου Victor af Klint, Σουηδού ναυτικού διοικητή, και περνούσε τα καλοκαίρια με την οικογένειά της στο αρχοντικό τους, “Hanmora” στο νησί Adelsö στην λίμνη Mälare. Σε αυτό το ειδυλλιακό περιβάλλον ήρθε σε επαφή με την φύση σε πρώιμο στάδιο της ζωής της και μια βαθιά σχέση με τις φυσικές μορφές έμελλε να αποτελέσει έμπνευση στην δουλειά της. Αργότερα στην ζωή, η Hilma af Klint έζησε μόνιμα στο Munsö, ένα νησί δίπλα στο Adelsö.
Hilma af Klint, Βοτανική μελέτη, δεκαετία του 1890. Υδατογραφία και μελάνι σε χαρτί, 35,8 x 22,4 εκ.
Από την οικογένειά της, η Hilma af Klint κληρονόμησε μεγάλο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και την βοτανική. Έδειξε μια πρώιμη ικανότητα στην εικαστική τέχνη και, αφού η οικογένεια μετακόμισε στην Στοκχόλμη, σπούδασε στο Tekniska skolan (τώρα Konstfack) στην Στοκχόλμη, όπου έμαθε προσωπογραφία και τοπογραφία.
Έγινε δεκτή στην Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών σε ηλικία είκοσι ετών. Μεταξύ 1882 και 1887 σπούδασε κυρίως σχέδιο, πορτραίτα και ζωγραφική τοπίου. Αποφοίτησε με άριστα και της χορηγήθηκε υποτροφία με την μορφή στούντιο στο λεγόμενο “Atelier Building” (Ateljébyggnaden), που ανήκει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών μεταξύ Hamngatan και Kungsträdgården στο κέντρο της Στοκχόλμης. Αυτός ήταν ο κύριος πολιτιστικός κόμβος στη σουηδική πρωτεύουσα εκείνη την εποχή.
Στο ίδιο κτίριο υπήρχαν επίσης το Blanch’s Café και η Blanch’s Art Gallery, όπου υπήρχε σύγκρουση μεταξύ της συμβατικής καλλιτεχνικής άποψης της Ακαδημίας Καλών Τεχνών και του αντιπολιτευτικού κινήματος της Εταιρείας Τέχνης (Konstnärsförbundet), εμπνευσμένη από τους Γάλλους ζωγράφους του plein air. Η Hilma af Klint άρχισε να εργάζεται στην Στοκχόλμη, κερδίζοντας αναγνώριση για τα τοπία, τα βοτανικά της σχέδια και τα πορτρέτα της.
Η συμβατική ζωγραφική της έγινε η πηγή του εισοδήματός της, αλλά το «έργο της ζωής» της παρέμεινε μια εντελώς ξεχωριστή πρακτική.
Το 1880 πέθανε η μικρότερη αδερφή της Ερμίνα και ήταν εκείνη τη στιγμή που άρχισε να αναπτύσσεται η πνευματική διάσταση της ζωής της. Το ενδιαφέρον της για την αφαίρεση και τον συμβολισμό προήλθε από την ανάμειξη της Hilma af Klint στον πνευματισμό, που ήταν πολύ στην μόδα στα τέλη του δέκατου ένατου και στις αρχές του εικοστού αιώνα. Τα πειράματά της στην πνευματική έρευνα ξεκίνησαν το 1879. Ενδιαφέρθηκε για την Στοά της Θεοσοφίας της Μαντάμ Μπλαβάτσκυ και την Στοά του Christian Rosencreutz. Το 1908 γνώρισε τον Θεοσοφιστή Ρούντολφ Στάινερ, τον ιδρυτή της Ανθρωποσοφικής Εταιρείας, ο οποίος επισκεπτόταν την Στοκχόλμη.
Ο Στάινερ της εισήγαγε τις δικές του θεοσοφικές θεωρίες σχετικά με τις τέχνες και θα είχε κάποια επιρροή στους πίνακές της αργότερα στην ζωή της. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1920, τον συνάντησε ξανά στο Goetheanum στο Dornach της Ελβετίας, την έδρα της Ανθρωποσοφικής Εταιρείας. Μεταξύ 1921 και 1930 πέρασε μεγάλες περιόδους στο Goetheanum.
Το έργο της Af Klint μπορεί να γίνει κατανοητό στο ευρύτερο πλαίσιο της μοντερνιστικής αναζήτησης νέων μορφών σε καλλιτεχνικά, πνευματικά, πολιτικά και επιστημονικά συστήματα στις αρχές του εικοστού αιώνα. Υπήρξε παρόμοιο ενδιαφέρον για την πνευματικότητα και από άλλους καλλιτέχνες κατά την ίδια περίοδο, συμπεριλαμβανομένων των Wassily Kandinsky, Piet Mondrian, Kasimir Malevitch, Fidus και των Γάλλων Nabis, όπως η af Klint, εμπνεύστηκαν από την Θεοσοφική Εταιρεία.
Τα έργα της Hilma af Klint είναι κυρίως πνευματικά και το καλλιτεχνικό της έργο είναι συνέπεια αυτού. Ένιωθε ότι το αφηρημένο έργο και το νόημα μέσα του ήταν τόσο πρωτοποριακά που ο κόσμος δεν ήταν έτοιμος να το δει και ευχήθηκε το έργο να παραμείνει αόρατο για 20+ χρόνια μετά τον θάνατό της.
Στην Ακαδημία Καλών Τεχνών γνώρισε την Anna Cassel, την πρώτη από τις τέσσερις γυναίκες με τις οποίες αργότερα δούλεψε στο “The Five” (De Fem), μια ομάδα καλλιτεχνών που μοιράζονταν τις ιδέες της. Τα άλλα μέλη ήταν η Cornelia Cederberg, η Sigrid Hedman και η Mathilda Nilsson.
Η Anna Cassel ήταν κόρη του διευθυντή της εταιρείας Per August Cassel και της Josefina Ramberg. Ανήκε σε μια πλούσια οικογένεια. Η Anna Cassel περιγράφηκε από τον κουνιάδο της Karl Öhman, ο οποίος σε ένα αδημοσίευτο βιβλίο περιγράφει τη σχέση τους από την κοινή τους σκοπιά για το ενδιαφέρον τους για τη ζωγραφική: «Η Anna Cassel μου έδωσε άλλη κατεύθυνση. Όχι μέσα από οποιαδήποτε ηθική ή φιλοσοφική συζήτηση, αλλά μέσω Η ηθική της καλλιτεχνική προσωπικότητα. Η ισχυρή της προσωπικότητα είχε ισχυρό αντίκτυπο πάνω μου και η τέχνη το μεσολαβητικό πλαίσιο».
Η Anna Cassel ήταν δια βίου φίλη της καλλιτέχνιδας Hilma af Klint. Οι δύο γυναίκες είχαν έντονο ενδιαφέρον για το πνευματικό κίνημα. Η Anna Cassel ήταν μέλος της Edelweiss Society την ίδια εποχή με τη Hilma af Klint. Το 1904 έγινε μέλος της Θεοσοφικής Στοάς της Στοκχόλμης, όπου η αδελφή της Λότεν Κασέλ ήταν μέλος από το 1895.
Οι “The Five” ξεκίνησαν την συσχέτιση τους ως μέλη της Εταιρείας Edelweiss, η οποία αγκάλιασε έναν συνδυασμό των Θεοσοφικών δοξασιών της Helena Blavatsky και του πνευματισμού. Όλοι οι “The Five” ενδιαφέρθηκαν για τις παραφυσικές και τακτικά οργανωμένες πνευματιστικές συνεδρίες. Άνοιγαν κάθε συνάντηση με μια προσευχή, ακολουθούμενη από έναν διαλογισμό, ένα χριστιανικό κήρυγμα και μια ανασκόπηση και ανάλυση ενός κειμένου από την Καινή Διαθήκη. Ακολουθούσε μια συνεδρία πνευματιστική. Κατέγραψαν σε ένα βιβλίο ένα εντελώς νέο σύστημα μυστικιστικής σκέψης, με την μορφή μηνυμάτων από ανώτερα πνεύματα που ονομάζονται The High Masters (“Höga Mästare“).
Ο Γκρέγκορ, ανακοίνωσε, «Όλη η γνώση που δεν είναι των αισθήσεων, ούτε της νόησης, ούτε της καρδιάς, αλλά είναι η ιδιότητα που ανήκει αποκλειστικά στη βαθύτερη πτυχή της ύπαρξής σου… την γνώση του πνεύματός σου».
Μέσω της δουλειάς της με το The Five, η Hilma af Klint δημιούργησε το πειραματικό αυτόματης γραφής σχέδιο ήδη από το 1896, οδηγώντας την σε μια ευρηματική γεωμετρική οπτική γλώσσα ικανή να εννοιολογήσει αόρατες δυνάμεις τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού κόσμου. Ερεύνησε τις παγκόσμιες θρησκείες, τα άτομα και τον κόσμο των φυτών και έγραψε εκτενώς για τις ανακαλύψεις της. Καθώς εξοικειώθηκε περισσότερο με αυτή την μορφή έκφρασης, στην Hilma af Klint ανατέθηκε από τους “Ανώτατους Διδάσκαλους” να δημιουργήσει τους πίνακες για τον «Ναό» -ωστόσο ποτέ δεν κατάλαβε σε τι αναφερόταν αυτός ο «Ναός».
Η Hilma af Klint ένιωσε ότι την κατευθύνει μια δύναμη που κυριολεκτικά καθοδηγούσε το χέρι της.
Έγραψε στο σημειωματάριό της:
“Οι εικόνες ζωγραφίστηκαν απευθείας μέσα από εμένα, χωρίς προκαταρκτικά σχέδια, και με μεγάλη δύναμη. Δεν είχα ιδέα τι θα έπρεπε να απεικονίζουν οι πίνακες. παρόλα αυτά δούλεψα γρήγορα και σίγουρα, χωρίς να αλλάξω ούτε μια πινελιά.”
Το 1906, σε ηλικία 44 ετών, η af Klint ζωγράφισε την πρώτη της σειρά αφηρημένων έργων ζωγραφικής.
Οι επιστημονικές ανακαλύψεις στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα ενθάρρυναν πολλούς να αμφισβητήσουν την ίδια τη φύση του σύμπαντος. Τον 17ο αιώνα, ο Isaac Newton ανακάλυψε ότι το φως αποτελείται από σωματίδια. Στις αρχές του 19ου αιώνα, η θεωρία των χρωμάτων του Goethe οδήγησε πολλούς να δουν ότι το χρώμα έχει πνευματικές και ψυχολογικές δυνάμεις. Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Max Planck απέδειξε ότι τα σωματίδια του φωτός έχουν ενέργεια.
Πολλοί άρχισαν να σκέφτονται ότι, το σύμπαν ήταν κάτι παραπάνω απ’ ό,τι φαινόταν, και τότε, ίσως, να υπήρχαν άλλες ζωές που ζούσαν σε διαφορετικά αστρικά επίπεδα. Ίσως ήταν δυνατό για κάποιους να γίνουν μέντιουμ για να επικοινωνήσουν πνευματικά μ’ αυτούς τους άλλους κόσμους.
Στα τέλη του 19ου αιώνα εμφανίστηκε μια νέα θρησκεία, η Στοά της Θεοσοφικής Εταιρείας, η οποία ενσωμάτωσε τόσο την αρχαία σοφία όσο και την σύγχρονη επιστήμη.
Η εποχή καλούσε την τέχνη και την διανόηση να συμφιλιώσουν τις πατροπαράδοτες θρησκευτικές πεποιθήσεις με τις επιστημονικές εξελίξεις και ο πνευματισμός γνώριζε άνθηση σε Ευρώπη και ΗΠΑ. Το πρώτο σημαντικό έργο της “Paintings for the Temple” δημιουργήθηκε μέσα σ’ αυτό το πνεύμα και από την ανάμειξη της ζωγράφου με τον πνευματισμό και την θεοσοφία -ένα σύστημα αποκρυφιστικών δοξασιών βασισμένο σε μια ολιστική αντίληψη της θρησκείας.
Ωστόσο, η af Klint δεν έβλεπε τον εαυτό της ως έναν απλό αγωγό για τον έλεγχο των πνευμάτων:
«Δεν υπάκουα τυφλά στα πνεύματα, αλλά φανταζόμουν ότι στέκονταν πάντα στο πλευρό μου», είχε πει η ίδια.
Hilma af Klint, “Primordial Chaos” (Αρχέγονο Χάος) No. 16, 1906–07
Τα έργα για το Ναό δημιουργήθηκαν μεταξύ 1906 και 1915, πραγματοποιήθηκαν σε δύο φάσεις με διακοπή μεταξύ 1908 και 1912. Καθώς η af Klint ανακάλυψε τη νέα της μορφή οπτικής έκφρασης, ανέπτυξε μια νέα καλλιτεχνική γλώσσα. Η ζωγραφική της έγινε πιο αυτόνομη και πιο σκόπιμη. Το πνευματικό/μυστικιστικό θα συνέχιζε να είναι η κύρια πηγή δημιουργικότητας σε όλη την υπόλοιπη ζωή της.
Η συλλογή για τον Ναό είναι 193 πίνακες, ομαδοποιημένοι σε διάφορες υποσειρές. Οι σημαντικότεροι πίνακες, που χρονολογούνται το 1907, είναι εξαιρετικά μεγάλοι: κάθε πίνακας έχει διαστάσεις περίπου 240 x 320 cm. Αυτή η σειρά, που ονομάζεται The Ten Largest, περιγράφει τις διαφορετικές φάσεις της ζωής, από την πρώιμη παιδική ηλικία μέχρι τα γηρατειά.
Εκτός από το διαγραμματικό τους σκοπό, οι πίνακες έχουν μια φρεσκάδα και μια μοντέρνα αισθητική δοκιμαστικής γραμμής και βιαστικά αποτυπωμένης εικόνας: ένας τεμαχισμένος κύκλος, μια έλικα διχοτομημένη και χωρισμένη σε ένα φάσμα ελαφρά βαμμένων χρωμάτων. Ο καλλιτεχνικός κόσμος της Hilma af Klint είναι εμποτισμένος με σύμβολα, γράμματα και λέξεις.
Οι πίνακες συχνά απεικονίζουν συμμετρικές δυαδικότητες ή αμοιβαίες σχέσεις: πάνω και κάτω, μέσα και έξω, γήινα και εσωτερικά, αρσενικό και θηλυκό, καλό και κακό. Η χρωματική επιλογή είναι μεταφορική: το μπλε αντιπροσωπεύει το γυναικείο πνεύμα, το κίτρινο για το αρσενικό και το ροζ / κόκκινο για τη σωματική / πνευματική αγάπη.
Ο Κύκνος και το Περιστέρι, ονόματα δύο σειρών Πίνακες για το Ναό, είναι επίσης συμβολικά, αντιπροσωπεύοντας αντίστοιχα την υπέρβαση και την αγάπη. Γνωρισμένες ως πύλες σε άλλες διαστάσεις, οι πίνακές της απαιτούν ερμηνεία σε αφηγηματικό, εσωτερικό και καλλιτεχνικό επίπεδο, ενώ παραπέμπουν σε αρχέγονη γεωμετρία και ανθρωπιστικά μοτίβα.
Όταν η Hilma af Klint ολοκλήρωσε τις εργασίες για τον Ναό, η πνευματική καθοδήγηση τελείωσε. Ωστόσο, συνέχισε να ασχολείται με την αφηρημένη ζωγραφική, ανεξάρτητη πλέον από κάθε εξωτερική επιρροή. Οι πίνακες για το Ναό ήταν κυρίως ελαιογραφίες, αλλά τώρα χρησιμοποιούσε και ακουαρέλες. Οι μεταγενέστεροι πίνακές της είναι σημαντικά μικρότεροι σε μέγεθος. Ζωγράφισε μεταξύ άλλων μια σειρά που απεικονίζει τις απόψεις διαφορετικών θρησκειών σε διάφορα στάδια της ιστορίας, καθώς και αναπαραστάσεις της δυαδικότητας μεταξύ του φυσικού όντος και της ισοδυναμίας του σε εσωτερικό επίπεδο. Καθώς η Hilma af Klint συνέχισε την καλλιτεχνική και εσωτερική της έρευνα, είναι δυνατό να αντιληφθούμε μια συγκεκριμένη έμπνευση από τις καλλιτεχνικές θεωρίες που αναπτύχθηκαν από την Ανθρωποσοφική Εταιρεία από το 1920 και μετά.
Μέσα από τη ζωή της, η Hilma af Klint προσπαθούσε να κατανοήσει τα μυστήρια με τα οποία είχε έρθει σε επαφή μέσω της δουλειάς της. Δημιούργησε περισσότερα από 150 σημειωματάρια με τις σκέψεις και τις σπουδές της.
Η ίδια πειραματίστηκε με το αυτόματο σχέδιο και την αυτόματη γραφή, προπορευόμενη χρόνια από τους σουρεαλιστές, αφοσιωμένη στο εσωτερικό ταξίδι της προς τη γνώση και εξερευνώντας όλα τα πιθανά μονοπάτια που ανοίγονταν εντός της, μπαίνοντας στην ουσία του μοντερνισμού πριν καν αυτός αρχίσει να διαμορφώνεται. Ήθελε να κατανοήσει την θέση του ανθρώπου στον κόσμο, όπως κάμποσους αιώνες πριν από αυτήν ο Leonardo da Vinci.
Ως μάντης και μυστικίστρια, η Af Klint πίστευε ότι τα αφηρημένα έργα της ζωγραφίζονταν υπό την καθοδήγηση ανώτερων πνευμάτων και ότι ο κόσμος δεν ήταν αρκετά έτοιμος για την ριζοσπαστική τέχνη της, αλλά μάλλον δεν προέβλεψε ποτέ τέτοια μεταθανάτια αναγνώριση.
Ανέπτυξε ένα λεξιλόγιο από τρίγωνα, τετράγωνα, κύκλους και σπείρες πριν ακόμα ο Wassily Kandinsky, ο Piet Mondrian και ο Kazimir Malevich αυτοανακηρυχθούν ως οι εφευρέτες της αφαίρεσης. Ενώ ο Kandinsky ισχυριζόταν ότι δημιούργησε τον πρώτο αφηρημένο πίνακα το 1911, η Af Klint τον είχε στην πραγματικότητα προλάβει το 1906. Όπως ο Mondrian και ο Kandinsky, πέθανε το 1944.
Hilma af Klint “Svanen” (Ο κύκνος), αρ. 17, ομάδα IX/SUW, σειρά SUW/UW”, 1915. Ίδρυμα Hilma af Klint.
Το 1908 ο af Klint συνάντησε τον Rudolf Steiner για πρώτη φορά. Σε μια από τις λίγες επιστολές που είχαν απομείνει, ζήτησε από τον Στάινερ να την επισκεφτεί στη Στοκχόλμη και να δει το τελειωμένο μέρος της σειράς Πίνακες για το Ναό, 111 συνολικά πίνακες.
Ο Στάινερ όντως είδε τους πίνακες, αλλά ως επί το πλείστον δεν εντυπωσιάστηκε, δεν μπόρεσε να κατανοήσει το έργο της και δεν εκτίμησε τον τρόπο με τον οποίο ενέτασσε τα πνεύματα στο έργο της, (όντας ο ίδιος χωρίς καθόλου καλλιτεχνική φλέβα) δηλώνοντας ότι ο τρόπος εργασίας της ήταν ακατάλληλος για έναν θεοσοφιστή. Μπορεί επίσης να είναι κι ο λόγος για τον οποίο όρισε να κρατηθεί η τέχνη της μυστική για 20 χρόνια μετά το θάνατό της.
Υπάρχει επίσης ένας πιο πραγματιστικός λόγος. Παρά την ουδετερότητά της, η Σουηδία ήταν πολύ κοντά στην Γερμανία όταν οι Ναζί ανέλαβαν την εξουσία: η αφηρημένη τέχνη με μυστικιστικές προεκτάσεις θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα.
«Τρελή μάγισσα», ήταν ένας από τους χαρακτηρισμούς που της απέδωσαν. Επίσης ειπώθηκε ότι είχε προφητικές δυνάμεις· λέγεται πως σε ένα συγκεκριμένο έργο που φιλοτέχνησε το 1932 η Hilma προέβλεψε τον Β΄Π.Π. Απεικονίζει έναν άνθρωπο, με εμφανώς άρια χαρακτηριστικά, να φυσάει δυνατά κι απ’ την πνοή του να ανάβουν φωτιές που στροβιλίζονται και πυρπολούν έναν κόσμο με όμορφα, ακόμα, χρώματα, πριν τον καταπιούν οι φλόγες. Η πύρινη αυτή πνοή δείχνει να απευθύνεται σε μια ουράνια μορφή, σαν η καταστροφή να πηγάζει από κάποια θεϊκή εντολή… Ή τουλάχιστον αυτή μπορεί να είναι μια από τις ερμηνείες.
Σύμφωνα με την HP Blavatsky, ο μεσάζων ήταν μια εσφαλμένη πρακτική, που οδηγούσε τους τεχνικούς του στο λάθος μονοπάτι του αποκρυφισμού και της μαύρης μαγείας. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους, ο Στάινερ δήλωσε ότι οι σύγχρονοι της af Klint δεν θα μπορούσαν να δεχτούν και να κατανοήσουν τους πίνακές της και ότι θα χρειαζόταν άλλα 50 χρόνια για να τους αποκρυπτογραφήσουν.
Από όλους τους πίνακες που του έδειξαν, ο Στάινερ έδωσε ιδιαίτερη προσοχή μόνο στην Ομάδα Primordial Chaos, σημειώνοντάς τους ως «τους καλύτερους συμβολικά». Μετά τη συνάντησή της με τον Steiner, η af Klint ήταν συντετριμμένη από την απάντησή του και, προφανώς, σταμάτησε να ζωγραφίζει για 4 χρόνια. (Αυτό δείχνει πως ένας ολότελα άχρηστος και παρασιτικός τύπος -Οργανική Πύλη- μπορεί να καταστρέψει έναν ευαίσθητο και διορατικό καλλιτέχνη). Αλλά ο συμφεροντολόγος και ματαιόδοξος Στάινερ κράτησε φωτογραφίες ορισμένων έργων τέχνης της af Klint, μερικές από αυτές ακόμη και χρωματισμένες στο χέρι.
Αργότερα την ίδια χρονιά γνώρισε τον εξαιρετικό Βασίλι Καντίνσκι, ο οποίος δεν είχε φτάσει ακόμη στην αφηρημένη ζωγραφική. Ορισμένοι ιστορικοί τέχνης υποθέτουν ότι ο Καντίνσκι θα μπορούσε να είχε δει τις φωτογραφίες και ίσως να επηρεάστηκε από αυτές ενώ ανέπτυξε τη δική του αφηρημένη διαδρομή. Αργότερα στη ζωή της, η af Klint αποφάσισε να καταστρέψει όλη την αλληλογραφία της. Άφησε μια συλλογή με περισσότερους από 1200 πίνακες και 125 ημερολόγια στον ανιψιό της, Erik af Klint. Ανάμεσα στους τελευταίους πίνακές της που έγιναν την δεκαετία του 1930, υπάρχουν δύο ακουαρέλες που προβλέπουν τα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τίτλο “The Blitz και The Fight in the Mediterranean”.
Παρά την δημοφιλή πεποίθηση ότι η Hilma af Klint είχε επιλέξει να μην εκθέσει ποτέ τα αφηρημένα της έργα κατά την διάρκεια της ζωής της, τα τελευταία χρόνια ιστορικοί τέχνης όπως η Julia Voss έχουν αποκαλύψει στοιχεία ότι η af Klint προσπάθησε να δείξει το έργο της. Γύρω στο 1920 στο Dornach της Ελβετίας, η af Klint γνώρισε την Ολλανδή ευρυθμιστή Peggy Kloppers-Moltzer, η οποία ήταν επίσης μέλος της The Anthroposophical Society. Αργότερα, η καλλιτέχνης ταξίδεψε στο Άμστερνταμ, όπου μαζί με τον Kloppers συζήτησαν μια πιθανή έκθεση με τους εκδότες του περιοδικού τέχνης και αρχιτεκτονικής Wendingen.
Αν και οι συνομιλίες του Άμστερνταμ δεν στέφθηκαν με επιτυχία, τουλάχιστον μία έκθεση με τα αφηρημένα έργα της af Klint έλαβε χώρα στο Λονδίνο αρκετά χρόνια αργότερα, το 1928 στο Παγκόσμιο Συνέδριο για την Πνευματική Επιστήμη στο Λονδίνο, για το οποίο ο Kloppers ήταν μέλος της οργανωτικής επιτροπής. Αρχικά, η af Klint είχε αποκλειστεί, αλλά μετά από επιμονή της Kloppers, προστέθηκε στην λίστα των συμμετεχόντων.
Τον Ιούλιο του 1928, ταξίδεψε από την Στοκχόλμη στο Λονδίνο, μαζί με μερικούς από τους πίνακές της μεγάλης κλίμακας. Στην καρτ ποστάλ της προς την Anna Cassel (που ανακαλύφθηκε μόλις το 2018) η af Klint έγραψε ότι δεν ήταν μόνη σε αυτό το 4ήμερο ταξίδι. Παρά το γεγονός ότι η Κλιντ δεν κατονόμασε τη σύντροφό της στο ταξίδι, η Τζούλια Βος υποδηλώνει ότι πιθανότατα ήταν η Thomasine Andersson, μια παλιά φίλη από την εποχή του De Fem. Ο Voss προτείνει επίσης ότι είναι πιθανό ότι τα έργα ήταν από την σειρά “Paintings for the Temple“.
Το 1944, η Hilma af Klint πέθανε στα 81 της στο Djursholm της Σουηδίας, μετά από τροχαίο ατύχημα. Είχε εκθέσει το έργο της μόνο λίγες φορές, ως επί το πλείστον σε πνευματικά συνέδρια και συγκεντρώσεις. Τάφηκε στο Galärvarvskyrkogården στην Στοκχόλμη.
Η Τέχνη της Hilma af Klint
Η αφηρημένη τέχνη της μεταγενέστερης περιόδου της Hilma Af Klint (1906–1920) εμβαθύνει στον συμβολισμό με έναν συνδυασμό γεωμετρίας, εικονογραφίας, επιστημονικής έρευνας και θρησκευτικών πρακτικών. Οι μελέτες της για την οργανική ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένων των κοχυλιών και των λουλουδιών, την βοήθησαν να απεικονίσει τη ζωή μέσα από έναν πνευματικό φακό.
Το ατομικό ή χαρακτηριστικό στυλ της χαρακτηρίστηκε επίσης από εντυπώσεις από τις επιστημονικές ανακαλύψεις του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, καθώς επίσης επηρεάστηκε από σύγχρονες πνευματικές Εταιρείες όπως η θεοσοφία και η ανθρωποσοφία. Η ιδέα να ξεπεράσει τον φυσικό κόσμο και τους περιορισμούς της αναπαραστατικής τέχνης είναι ορατή στους αφηρημένους πίνακές της.
Η συμβολική οπτική της γλώσσα έχει μια διατεταγμένη εξέλιξη που αντικατοπτρίζει την κατανόησή της για τα πλέγματα, τους κύκλους, τις σπείρες και τις μορφές που μοιάζουν με πέταλα — άλλοτε διαγραμματικές, μερικές φορές βιομορφικές. Οι πίνακές της διερεύνησαν επίσης την Διχοτομία/Δίπολο του κόσμου.
Οι σπειροειδείς μορφές εμφανίζονται συχνά στην τέχνη της, όπως συμβαίνει στα αυτόματα σχέδια του De Fem. Ενώ κάθε τέτοια γεωμετρική μορφή, σε αυτήν την περίπτωση, το Spiral υποδηλώνει ανάπτυξη, πρόοδο και εξέλιξη, οι χρωματικές επιλογές είναι επίσης μεταφορικές.
Hilma af Klint, Group X, No. 2, Altarpiece, 1915
(αναζήτησε το άρθρο: Σπείρα: Αρχαιοελληνικό Σύμβολο Ζωής)
Ως μία από τις πρωτοπόρους καλλιτέχνες, αφηρημένης ζωγραφικής, το στυλ της αντιπροσωπεύει το ύψιστο στην τέχνη.
Στην διαθήκη της, η Hilma af Klint άφησε όλους τους αφηρημένους πίνακές της στον ανιψιό της, τον αντιναύαρχο Erik af Klint του Βασιλικού Σουηδικού Ναυτικού. Διευκρίνισε ότι το έργο της θα πρέπει να κρατηθεί μυστικό για τουλάχιστον 20 χρόνια μετά τον θάνατό της. Όταν άνοιξαν τα κουτιά στα τέλη της δεκαετίας του 1960, πολύ λίγα άτομα γνώριζαν τι θα αποκαλυπτόταν.
Το 1970 οι πίνακές της προσφέρθηκαν ως δώρο στο Moderna Museet i Stockholm, αλλά η δωρεά (ευτυχώς) απορρίφθηκε. Στην συνέχεια, ο Erik af Klint δώρισε χιλιάδες σχέδια και πίνακες σε ένα ίδρυμα που έφερε το όνομα της καλλιτέχνιδος την δεκαετία του 1970. Χάρη στον ιστορικό τέχνης Åke Fant, η τέχνη της παρουσιάστηκε σε διεθνές κοινό την δεκαετία του 1980, όταν την παρουσίασε σε ένα συνέδριο Nordik στο Ελσίνκι το 1984.
Η συλλογή των αφηρημένων έργων ζωγραφικής του Hilma af Klint περιλαμβάνει περισσότερα από 1200 κομμάτια. Ανήκει και διαχειρίζεται το Ίδρυμα Hilma af Klint στην Στοκχόλμη της Σουηδίας. Το 2017, το νορβηγικό αρχιτεκτονικό γραφείο Snøhetta παρουσίασε σχέδια για ένα εκθεσιακό κέντρο αφιερωμένο στον af Klint στην Järna, νότια της Στοκχόλμης, με εκτιμώμενο κόστος κατασκευής από 6 έως 7,5 εκατομμύρια ευρώ. Τον Φεβρουάριο του 2018, το Ίδρυμα υπέγραψε μακροπρόθεσμη συμφωνία συνεργασίας με το Moderna Museet, επιβεβαιώνοντας έτσι την αιωνιότητα του Δωματίου Hilma af Klint, δηλαδή ενός ειδικού χώρου στο μουσείο όπου παρουσιάζονται δώδεκα έργα της καλλιτέχνιδος, σε συνεχή έκθεση.
Η Hilma af Klint και το έργο της παρουσιάζονται στην ταινία του 2016 Personal Shopper, στην οποία ο κύριος χαρακτήρας, που υποδύεται η Kristen Stewart, ερευνά την τέχνη εμπνευσμένη από τα πνεύματα και την αυτόματη γραφή.
***
@Ηώ Αναγνώστου / terrapapers.com / 2020
Hilma af Klint, Ομάδα X, Altarpiece, λάδι και μεταλλικό φύλλο σε καμβά, 237,5 x 179,5 εκ.
Hilma af Klint, Ο κύκνος, λάδι σε καμβά, 150-150 εκ.
