Το κίτρινο είναι ένα από τα βασικά χρώματα. Η λέξη κίτρινος προέρχεται από το κίτρο, καρπός όμοιος με το λεμόνι, θεωρείται ότι αποπνέει θετική ενέργεια. Λέγεται ότι το κίτρινο χρώμα συμβολίζει το μίσος, την ζήλεια και την προδοσία. Μεγάλη παρεξήγηση για ένα τόσο φωτεινό και λαμπερό χρώμα, που διαθέτει εξαιρετικές ιδιότητες. Πολλοί το αντιπαθούν χωρίς συγκεκριμένο λόγο, ωστόσο στην Ασία είναι συνώνυμο της ευτυχίας και θεωρείται ότι αποπνέει θετική ενέργεια.
Τι λέει η ιστορία; Σύμφωνα με την Γαλλίδα εθνολόγο των χρωμάτων Anne Varichon, στην αρχαιότητα το κίτρινο ήταν συνυφασμένο με την ευημερία. Όμως στα χρόνια που ακολούθησαν συνδέθηκε με την προδοσία και τον Ιούδα, την ατιμία, τον φθόνο και την απομίμηση (αφού προσπαθεί να μιμηθεί το χρυσό χρώμα), μέχρις ότου ήρθε η Αναγέννηση στην Δύση για να αποκαταστήσει το όνομά του και να διαλύσει τις προκαταλήψεις.
Το κίτρινο της ζήλιας, της προδοσίας και της διαστρέβλωσης. Αναφέρεται ότι στην Αίγυπτο και τη Βιρμανία το κίτρινο ήταν το χρώμα του πένθους, στην Ισπανία το φορούσαν οι δήμιοι και στην Γαλλία έβαφαν με αυτό τις πόρτες των προδοτών και των εγκληματιών (ίσως για να ξεχωρίζουν από μακριά). Κάπως έτσι κηλιδώθηκε η φήμη του. Μια γελοιογραφία με τίτλο «Το κίτρινο παιδί» που κοσμούσε δύο αμφισβητούμενης ποιότητας εφημερίδες, στάθηκε αφορμή να ονομαστεί «κίτρινος τύπος» κάθε διαστρεβλωμένη δημοσιογραφική είδηση.
Στην Σαγκάη οι βιντεοκασέτες πορνό κυκλοφορούσαν στην αγορά ως «κίτρινες ταινίες». Η κίτρινη κάρτα που δείχνει ο διαιτητής στους άτακτους ποδοσφαιριστές είναι μια άλλη εκδοχή του… μισητού χρώματος. Επιπλέον αρκετοί ανατριχιάζουν και μόνο στην σκέψη ότι κάποιος θα τους προσφέρει ένα μπουκέτο κίτρινα τριαντάφυλλα, αφού από την βικτωριανή εποχή θεωρούνται δείγμα ζήλιας. Πάντως ο λόγος που το κίτρινο είναι το χρώμα των ταξί και των σχολικών λεωφορείων δεν είναι ούτε η ζήλεια ούτε η προδοσία αλλά το γεγονός ότι αυτό το χρώμα, σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, είναι το πλέον ευδιάκριτο από μακρινή απόσταση.
Ποιοι αγάπησαν το κίτρινο; Σε αυτούς που τα πήγαν θαυμάσια με το κίτρινο συγκαταλέγονται: Οι Ινδουιστές, οι οποίοι γιορτάζουν τον ερχομό της άνοιξης ντυμένοι στα κίτρινα, ο δοξασμένος πρώτος αυτοκράτορας της Κίνας (γνωστός και ως Κίτρινος Αυτοκράτορας) αλλά και όλη η αυτοκρατορική οικογένεια, η οποία καρπώθηκε το κίτρινο χρώμα για τα ρούχα και τα οικήματά της απαγορεύοντας σε οποιονδήποτε άλλο Κινέζο να το χρησιμοποιεί. Επίσης οι έμποροι και οι γεωργοί στην Ινδία, οι οποίοι ντύνονταν στα κίτρινα, οι Ιάπωνες πολεμιστές του Μεσαίωνα, που φορούσαν ένα κίτρινο χρυσάνθεμο ως υπόσχεση θάρρους, και οι εξεγερμένοι Ταοϊστές κατά της κινεζικής δυναστείας των Χαν, γνωστοί και ως «κίτρινα τουρμπάνια».
Τι λέει η φύση; Οι αποχρώσεις του κίτρινου είναι πολλές: Κίτρινο της ώχρας, του βουτύρου, της μπανάνας, του χρυσαφιού, του τοπαζιού, του ήλιου, της άμμου, του καναρινιού, του λεμονιού, του κρόκου του αυγού, του σαφράν (κρόκου), του κουρκουμά, της βανίλιας, της μουστάρδας, του πεπονιού, του σταριού, της μιμόζας, του ασπάλαθου, του καλαμποκιού, του θειαφιού. Το γεγονός ότι πολλά ευχάριστα, εύγευστα και θρεπτικά τρόφιμα αλλά και εντυπωσιακά λουλούδια, μέταλλα και πετρώματα έχουν το χρώμα του, αποκαθιστά αρκετά την κακοφημία του.
Τι λέει ο εγκέφαλος; Ειδικοί προσδιόρισαν ότι το κίτρινο χρώμα σε έναν χώρο οξύνει την προσοχή στις λεπτομέρειες, ακονίζει τη μνήμη και διευκολύνει την επιστημονική σκέψη. Ακόμα φέρνει ευθυμία, μάχεται την κατάθλιψη και την απογοήτευση και διευρύνει τη σοφία. Όμως για κάποιους μπορεί να γίνει κουραστικό και να φέρει νευρικότητα μετά από κάποιο χρονικό διάστημα λόγω της υπερδιέγερσης που προκαλεί. Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, το κίτρινο σε σωστές δόσεις χαρίζει τόνωση και δύναμη στο πνεύμα, ενώ αυξάνει τον ρυθμό του μεταβολισμού.
Τι λένε οι διακοσμητές; Κατά τους διακοσμητές το κίτρινο είναι ακατάλληλο για υπνοδωμάτια, αφού έχει παρατηρηθεί ότι τα ζευγάρια τσακώνονται πιο πολύ και τα μωρά κλαίνε περισσότερο μέσα σε κίτρινα δωμάτια. Όμως προσφέρει θερμότητα και λαμπρότητα σε έναν χώρο, οπότε μπορεί να δώσει λάμψη και ενέργεια σε σκοτεινές κουζίνες, καθιστικά ή γυμναστήρια. Τέλος, σύμφωνα με την κινέζικη φιλοσοφία για τα οικήματα, το κέντρο του σπιτιού (Tai Chi), το οποίο συμβολίζει την σύνδεση με την Πηγή της Ζωής, εκφράζεται με το κίτρινο χρώμα.
Γιατί ο Βαν Γκογκ αγαπούσε το κίτρινο;
Ο Βίνσεντ Βίλεμ βαν Γκογκ (30 Μαρτίου 1853 – 29 Ιουλίου 1890) ήταν ένας Ολλανδός μεταϊμπρεσιονιστής ζωγράφος που έγινε μεταθανάτια ένας από τους πιο διάσημους δυτικούς ζωγράφους. Σε μια δεκαετία, δημιούργησε περίπου 2.100 έργα τέχνης, συμπεριλαμβανομένων περίπου 860 ελαιογραφιών, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται από τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του. Περιλαμβάνουν τοπία, νεκρές φύσεις, πορτρέτα και αυτοπροσωπογραφίες και χαρακτηρίζονται από έντονα χρώματα και δραματικές, παρορμητικές και εκφραστικές πινελιές που συνέβαλαν στα θεμέλια της σύγχρονης τέχνης. Χωρίς εμπορική επιτυχία, πάλεψε με σοβαρή κατάθλιψη, που τελικά οδήγησε στην αυτοκτονία του στα τριάντα επτά του.
Γεννημένος σε μια οικογένεια ανώτερης μεσαίας τάξης, ο Βαν Γκογκ ζωγράφιζε ως παιδί και ήταν σοβαρός, ήσυχος και στοχαστικός. Ως νέος εργαζόταν ως έμπορος έργων τέχνης, ταξιδεύοντας συχνά, αλλά έπαθε κατάθλιψη μετά την μεταφορά του στο Λονδίνο. Στράφηκε στην θρησκεία και πέρασε χρόνο ως προτεστάντης ιεραπόστολος στο νότιο Βέλγιο. Παρασύρθηκε σε κακή υγεία και μοναξιά προτού ασχοληθεί με την ζωγραφική το 1881, έχοντας μετακομίσει στο σπίτι με τους γονείς του.
Ο μικρότερος αδερφός του Theo τον στήριξε οικονομικά. οι δυο τους διατηρούσαν μακρά αλληλογραφία με επιστολές. Τα πρώτα του έργα, κυρίως νεκρές φύσεις και απεικονίσεις αγροτών εργατών, περιέχουν λίγα σημάδια του ζωηρού χρώματος που διέκρινε το μεταγενέστερο έργο του. Το 1886, μετακόμισε στο Παρίσι, όπου συνάντησε μέλη της πρωτοπορίας, μεταξύ των οποίων ο Émile Bernard και ο Paul Gauguin, που αντιδρούσαν ενάντια στην ευαισθησία των ιμπρεσιονιστών. Καθώς η δουλειά του εξελίχθηκε, δημιούργησε μια νέα προσέγγιση στις νεκρές φύσεις και τα τοπικά τοπία. Οι πίνακές του έγιναν λαμπρότεροι καθώς ανέπτυξε ένα ύφος που έγινε πλήρως αντιληπτό κατά την διάρκεια της παραμονής του στην Αρλ στην Νότια Γαλλία το 1888. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου διεύρυνε το θέμα του για να συμπεριλάβει σειρές από ελαιόδεντρα, χωράφια με σιτάρι και ηλιοτρόπια.
Ο Βαν Γκογκ υπέφερε από ψυχωσικά επεισόδια και αυταπάτες και παρόλο που ανησυχούσε για την ψυχική του σταθερότητα, συχνά παραμελούσε την σωματική του υγεία, δεν έτρωγε σωστά και έπινε πολύ. Η φιλία του με τον Γκογκέν τελείωσε μετά από μια αντιπαράθεση με ένα ξυράφι, όταν έξαλλος έκοψε μέρος του αριστερού του αυτιού. Πέρασε χρόνο σε ψυχιατρικά νοσοκομεία, συμπεριλαμβανομένης μιας περιόδου στο Saint-Rémy. Αφού πήρε εξιτήριο και μετακόμισε στο Auberge Ravoux στο Auvers-sur-Oise κοντά στο Παρίσι, τέθηκε υπό την φροντίδα του ομοιοπαθητικού γιατρού Paul Gachet. Η κατάθλιψή του παρέμεινε και στις 27 Ιουλίου 1890, ο Βαν Γκογκ πιστεύεται ότι αυτοπυροβολήθηκε στο στήθος με περίστροφο, πεθαίνοντας από τα τραύματά του δύο ημέρες αργότερα.
Ο Βαν Γκογκ ήταν εμπορικά ανεπιτυχής κατά την διάρκεια της ζωής του και θεωρήθηκε τρελός και αποτυχημένος. Καθώς έγινε διάσημος μόνο μετά την αυτοκτονία του, έγινε αντιληπτός ως μια παρεξηγημένη ιδιοφυΐα στην φαντασία του κοινού. Η φήμη του μεγάλωσε στις αρχές του 20ου αιώνα καθώς στοιχεία του στυλ του ενσωματώθηκαν από τους Fauves και τους Γερμανούς Εξπρεσιονιστές. Σημείωσε ευρεία κριτική και εμπορική επιτυχία τις επόμενες δεκαετίες και τον θυμόμαστε ως σημαντικό αλλά τραγικό ζωγράφο του οποίου η ταραγμένη προσωπικότητα χαρακτηρίζει το ρομαντικό ιδεώδες του βασανισμένου καλλιτέχνη.
Σήμερα, τα έργα του Βαν Γκογκ συγκαταλέγονται στους πιο ακριβούς πίνακες στον κόσμο που έχουν πουληθεί ποτέ, και η κληρονομιά του τιμάται από ένα μουσείο στο όνομά του, το Μουσείο Βαν Γκογκ στο Άμστερνταμ, το οποίο διαθέτει την μεγαλύτερη συλλογή έργων ζωγραφικής και σχεδίων του στον κόσμο.
Την τελευταία περίοδο της ζωής του και της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, ο διάσημος Ολλανδός ζωγράφος, Βίνσεντ Βαν Γκογκ έδειχνε μια σαφή προτίμηση στο κίτρινο χρώμα. Πολλές εικασίες έχουν διατυπωθεί γύρω από την πρακτική του αυτή.
Προτιμούσε το κίτρινο βάσει κάποιου αισθητικού κριτηρίου; Ή μήπως ήταν παρενέργεια των βοτάνων που έπαιρνε για θεραπευτικούς λόγους; Ή ίσως είχε αποκτήσει την λεγόμενη “ξανθοψία” εξαιτίας της μεγάλης του αγάπης για ένα ποτό, το αψέντι;
Ο καθηγητής Φαρμακολογίας στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων, Μάριος Μαρσέλος, μίλησε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο και έφτασε στο σημείο που η ιστορία της Ιατρικής συναντά την ιστορία της Τέχνης. Θα μπορούσε να γίνει διάγνωση των παρενεργειών φαρμάκων ή ουσιών από τα χρώματα που χρησιμοποιούσε ο Βαν Γκογκ στους πίνακές του;
“Αυτή είναι μία θεωρία, η οποία δεν ξέρω κατά πόσο ισχύει. Η αναφορά σε αρρώστιες ιστορικών προσώπων και οι προσπάθειες αναδρομικής διάγνωσής τους πρέπει να αντιμετωπίζονται γενικώς με σκεπτικισμό. Η βιβλιογραφία για τον Βαν Γκογκ βρίθει ανακριβειών που αναπαράγονται με περισσή επιπολαιότητα από συγγραφέα σε συγγραφέα. Έτσι, ορισμένες εικασίες καταλήγουν σε αυταπόδεικτες ‘αλήθειες’ με την μέθοδο της αστήρικτης επανάληψης. Από την άλλη πλευρά, ακόμη και οι ‘επίσημες’ διαγνώσεις περιέχουν πολλές ασάφειες και αοριστίες, όπως είναι αναμενόμενο, από τις περιορισμένες ιατρικές γνώσεις της εποχής εκείνης” επισημαίνει ο κ. Μαρσέλος.
Παράλληλα, υπογραμμίζει πως είναι τεκμηριωμένο ότι ο Βαν Γκογκ έπινε πάρα πολύ, πράγμα που τον οδήγησε σε αλκοολισμό, και ότι κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του είχε αναπτύξει ξανθοψία, δηλαδή έβλεπε όλα τα φωτεινά σώματα κίτρινα με μία άλω που είχε ασαφή όρια, πράγμα που φαίνεται στους πίνακες που ζωγράφισε. Πιθανολογείται ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στην κατανάλωση αφεψήματος δακτυλίτιδας ή στην μεγάλη κατανάλωση αψεντιού. Από πού ξεκινά η εικασία ότι ο Βαν Γκογκ έπαιρνε δακτυλίτιδα που του προκαλούσε ξανθοψία;
Η δακτυλίτιδα παραδοσιακά είναι ένα καρδιοτονωτικό φάρμακο που χρησιμοποιήθηκε όλον τον 20 αιώνα. Ο Βαν Γκογκ δεν είχε καρδιολογικά προβλήματα. Κοιτώντας παλιά βιβλία φαρμακολογίας, διαπίστωσα ότι τον 19ο αιώνα την χρησιμοποιούσαν και σε ψυχιατρικούς ασθενείς ή σε χρόνιους αλκοολικούς, αλλά σε άλλη δοσολογία. Δεν υπάρχουν δεδομένα ότι ο Βαν Γκογκ έπαιρνε δακτυλίτιδα. Εκείνο το οποίο κάνει εντύπωση είναι ότι βλέπουμε μια μεγάλη αλλαγή στο στυλ του. Όταν ήταν στην Ολλανδία ζωγράφιζε, χρησιμοποιώντας το συμβατικό φάσμα των χρωμάτων, ενώ μετά το 1886 που πήγε στο Παρίσι και κυρίως μετά που πήγε στην πόλη Αρλ της Προβηγκίας, όπου εγκαταστάθηκε και έζησε περίπου τρία χρόνια, παρατηρείται μια τεράστια αλλαγή.
Ξαφνικά άρχισε να χρησιμοποιεί χρώματα πολύ πιο φωτεινά, κυρίως στις αποχρώσεις του κίτρινου και του πορτοκαλί. Υπάρχει μια θεωρία, ότι ίσως λόγω της μανιοκατάθλιψης που είχε, ανέπτυξε και αλκοολισμό και ότι δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούσε και τη δακτυλίτιδα σαν κατασταλτικό φάρμακο, σαν ηρεμιστικό, πίνοντας αφέψημα από τα φύλλα της. Δεν ξέρουμε όμως αν αυτό ισχύει. Αυτή η παραφιλολογία ξεκίνησε από το γεγονός ότι σε δύο πίνακες του Βαν Γκογκ απεικονίζεται με ένα κλαδί με φύλλα και άνθη δακτυλίτιδας ο γιατρός Πολ Γκασέ, ο οποίος τον κούραρε στους τρεις τελευταίους μήνες πριν από την αυτοκτονία του.
Ο Γκασέ ήταν φιλότεχνος και αμειβόταν με πίνακες. Ξαφνικά βρέθηκαν στην κατοχή του δυο πίνακες, που τους είχε ζωγραφίσει ο Βαν Γκογκ και τον απεικόνιζαν με ένα κλαδί δακτυλίτιδας. Πολλοί αναρωτιούνται γιατί; Θα μπορούσε να έχει ένα τριαντάφυλλο να έχει κάτι άλλο, γιατί ειδικά την δακτυλίτιδα; Ένας γιατρός μαζί με ένα φαρμακευτικό φυτό, δηλαδή ένα εικαστικό στοιχείο που υποδηλώνει την ιδιότητα του εικονιζόμενου. Αυτό φαίνεται αρκετά πιθανό, επειδή η δακτυλίτιδα έχει αποδοθεί με σημαντικές λεπτομέρειες. Οπότε από εκεί ξεκίνησε όλη αυτή η εικασία ότι έπαιρνε δακτυλίτιδα. Πιστεύω ότι ο Βαν Γκογκ ήξερε τι ήταν η δακτυλίτιδα και ότι την χρησιμοποιούν οι γιατροί σε ασθενείς διεγερτικούς που θέλουν μια καταπράυνση. Τώρα, αν έπαιρνε ο ίδιος ή δεν έπαιρνε, δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε.
Μήπως τελικά ευσταθεί η εικασία ότι η ξανθοψία του Βαν Γκογκ οφειλόταν στην κατανάλωση αψεντιού, αφού δεν μπορεί να τεκμηριωθεί η χρήση δακτυλίτιδας;
Κοιτάζοντας στην βιβλιογραφία διαπίστωσα ότι ο Βαν Γκογκ, που ήταν χρόνιος αλκοολικός, είχε αναπτύξει αυτό που εκείνη την εποχή λεγόταν αψεντισμός, δηλαδή έπινε υπερβολικά μεγάλες ποσότητες από αψέντι. Το αψέντι, το οποίο οι Εγγλέζοι το λένε wormwood και οι Γερμανοί το λένε wermut (το γνωστό βερμούτ που περιέχει αψέντι), έχει ελμινθοκτόνες ιδιότητες, δηλαδή σκοτώνει τα σκουλήκια στο έντερο γιατί περιέχει μια ουσία που λέγεται σαντονίνη. Η σαντονίνη ήταν και επίσημα ελμινθοκτόνο φάρμακο μέχρι πολύ πρόσφατα, αλλά την εγκατέλειψαν γιατί είχε πολλές παρενέργειες και αντικαταστάθηκε με τα νεότερα.
Μία από τις σοβαρές παρενέργειες ήταν ότι δημιουργεί ξανθοψία, δηλαδή βλέπει κανείς έντονες τις αποχρώσεις του κίτρινου και ένα θαμπό περίγραμμα μιαν άλω στα φωτεινά αντικείμενα. Δηλαδή, την λάμπα δεν την βλέπει με σαφές περίγραμμα, την βλέπει με μια φωτεινή άλω γύρω γύρω, με ασαφή όρια. Αυτό το βλέπουμε και στους πίνακες του Βαν Γκογκ, επομένως εάν δεν οφείλεται στην χρήση δακτυλίτιδας, είναι πιθανόν, με την μεγάλη κατανάλωση αψεντιού, αυτές οι ελάχιστες ποσότητες σαντονίνης που περιέχει αυτό το ποτό να του δημιούργησαν αυτή την ξανθοψία.
***
@Ηώ Αναγνώστου / edwhellas.gr
